چشمه اراز خرم آباد
چشمه اراز خرم آباد، در نزدیکی سبزه‌میدان ،مقبره دو برادران ، گرداب دارایی ،شهر خرم‌آباد مرکز استان لرستان ماندگار است ، این چشمه از دوران قاجار به نام اراز نام گذاری شد. چشمه اراز هنوز هم در افسانه‌های محلی مردم لر، شفا‌دهنده غم است. بنا بر باور مردم لرنشین، آب اراز برطرف‌کننده غم‌های مردم است و هر کس از آن بنوشد، غم از دلش می‌رود. چشمه اِراز از آبخوان کارستی سفیدکوه سرچشمه می‌گیرد و در میان مردم شهر خرم‌آباد از اهمیت و ارزش نوستالژیکی بالایی برخوردار است. انگار عباس میرزا در ارس گریه کرده است. سبب چه بود؟ خاک ایران و هموطنان ترک زبان ما، عباس میرزا را صدا می‌زنند که به این سوی ارس بازگشته است و خاک ایران در شمال ارس به یغما رفته است.
در ریشه‌یابی این افسانه محلی، به هموطنانی می‌رسیم که در اوایل دوران قجر، از باکو و نخجوان و سایر شهرهای ایرانی، آواره شدند و در بین هموطنان مردم لرنشین سکنا گزیدند. از نظر آنها اراز یا ارس به معنای غم است که با آب چشمه این غم برطرف می‌شود.
آنها احتمالا سازنده افسانه چشمه اراز در خرم‌آباد بودند. اراز یا ارس، برای ایشان غمی بزرگ است که یادآور کوچ و مهاجرت از ایران شمالی است که توسط روس‌ها اشغال شد. در ذهن هم‌میهنان‌شان بازگشت به موطن و بازپس‌گیری شهرهای شمالی به شکل‌های شعر و قصه و افسانه، هنوز در بازماندگان آذربایجان شمالی ایران و شهرهای دیگر از دست رفته است.
این چشمه در کنار شهرداری مرکزی و در خیابان ۱۷ شهریور قرار دارد محبوبیت زیادی بین خرم‌آبادی‌ها داشته و دارد.اهالی شهر معتقد هستند که آب این چشمه خاصیت درمانی دارد.آنها آب اراز را درمان غم‌باد یا همان گواتر می‌دانند.
اکنون شهرداری خرم‌آباد این چشمه را ساماندهی کرده است و روی آن یکی از المان‌های تاریخی لرستان را ساخته است.برنامه بعدی شهرداری برای اراز ساخت یک پارک در کنار این چشمه است.
مهندس توکل حیدرزاده خرم‌آبادی در شماره ۱و۲ «لرستان‌پژوهی» در مقاله «سراب‌‌های خرم‌آباد» درباره آب اراز نوشته است:
«چشمه‌ای در غرب اداره ثبت اسناد فعلی در دامنه کوه وجود داشت که به آن اِراز می‌گفتند. هنگامی که ساختمان اداره ثبت اسناد (دادگستری سابق) را ساخته‌اند آب اِراز را به وسیله لوله از زیر ساختمان به کنار خیابان ۱۷ شهریور روبروی محل فعلی چاپخانه دانش آوردند.
مردم جهت آشامیدن از آن استفاده می‌کردند. در گذشته اعتقاد بر این بود که این آب مرض اِراز (باد کردن گلو) را مداوا می‌کند.
این آب هم اکنون نیز جاری است ولی زیرسازی و آسفالت‌های متعدد خیابان به مرور زمان باعث در گودی قرار گرفتن لوله آب و در نتیجه پر شدن مخزن و جاری شدن در جوی کنار خیابان می‌شود.»
خرم‌آباد پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک شهر نمونه گردشگری دارد.مبلمان شهری و ساختار شهرسازی خرم‌آباد باید با توجه به ویژگی‌های خود این شهر توسعه یابد.بزرگترین ویژگی خرم‌آباد همین چشمه‌های پر آب و رودخانه دائمی آن است.گردشگران دنبال چنین مقاصدی هستند. برند این شهر باید چشمه‌هایش باشند.
سرمایه‌گذاری روی این برند، هم می‌تواند سود کلانی نصیب سرمایه‌گذارن کند و هم به اقتصاد شهروندان کمک کند.
نصب جام مفرغی چشمه اراز در خرم آباد
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: جامی مفرغی در چشمه اراز خرم اباد نصب شد.
سید امین قاسمی روز سه شنبه (1398/11/20)در جمع خبرنگاران بیان کرد: چشمه «اراز» که اثری طبیعی به شمار می‌رود، از آبخوان کارستی سفیدکوه سرچشمه می‌گیرد و در میان مردم شهر خرم‌آباد از اهمیت و ارزش خاطره انگیز بالایی برخوردار است.
وی با بیان اینکه مردم خرم‌آباد از گذشته بر این باور هستند که آب این چشمه «اِراز = غم‌باد» در دفع بیماری تیروئید مؤثر است، افزود: اگرچه موضوع بالا بودن مقدار یُد موجود در آب این چشمه، از نظر علم پزشکی به اثبات نرسیده اما کارکرد شفابخش آن در رفع مشکل تیروئید به صورت یک باور قدیمی همچنان در ذهن ساکنان قدیم شهر جریان دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان، اضافه کرد: نمادی که بر روی این چشمه‌ی خاطره‌انگیز قرار گرفته، یک آبریز مفرغی مکشوفه از کاوشهای باستان‌شناسی محوطه‌ی «پاتختسنگ‌تراشان» معبدی سه‌هزار ساله در ۵۰ کیلومتری جنوب شرق شهرستان خرم‌آباد است که توسط دکتر مهرداد ملک زاده و دکتر عطا حسن پور در زمان شش سال حفاری شد.
قاسمی ادامه داد: این جام مفرغی به ابعاد دوازده برابر بزرگتر، کپی‌برداری شده و هم اکنون نمونه‌ی اصلی آن در موزه‌ی قلعه فلک‌الافلاک خرم آباد نگه‌داری می‌شود.
وی یادآور شد: این تکوک (ریتون) یا جام مفرغی از جمله اشیا نفیس و بی‌مانند در ایران باستان به شمار می‌رود که با الهام از عناصر رازآمیز شفابخشی، تطهیر و پاکی، برکت‌بخشی و آمیختگی با اساطیر کهن ایران زمین ساخته و به نیایشگاهی مقدس در زمان خود نثار شده است.
عطاالله حسن پور کارشناس باستان شناسی
عطاالله حسن پور کارشناس باستان شناسی استان هم در این خصوص گفت: سینه‌ی این ظرف لوله‌دار با دقت بسیار به شکل پیرمردی با صورتی گرد، چشمانی برآمده از جنس عقیق قهوه‌ای رنگ، ابروان و گونه‌های برجسته به روش چکش‌کاری و قلم‌زنی، با ده میخ پرچ کروی شکل به بدنه‌ی ظرف متصل است، میخ‌های پرچ شبیه به گردن‌بند یا دانه‌های تسبیح در کنار هم قرار گرفته‌اند.
حسن پور بیان کرد: یکی دیگر از روش‌های دفع بیماری اراز، یا رهایی از غم و غصه، آویختن تسبیحی به نام اراز در گردن افراد مبتلا بود که هنوز هم این سنت در برخی مناطق غرب کشور رواج دارد.
این نماد فرهنگی- تاریخی با همکاری شهرداری خرم‌آباد، طرح و ایده پردازی عطا حسن پور کارشناس میراث فرهنگی لرستان و به دست هنرمند پیکرتراش، محمد نجم سهیلی ایجاد و در ۱۹ اسفندماه ۱۳۹۸ بر روی چشمه اراز نصب شد.
عامه‌ی مردم خرم‌آباد را در گذشته اعتقاد بر آن بود که آب این چشمه در دفع بیماری «اِراز= غم‌باد» (تیروئید) مؤثر است. اگرچه موضوع بالا بودن مقدار یُد موجود در آب این چشمه، از نظر علم پزشکی به اثبات نرسیده اما کارکرد شفابخش آن در رفع مشکل تیروئید به صورت یک باور قدیمی همچنان در ذهن ساکنان قدیم شهر جریان دارد.
نمادی که بر روی این چشمه‌ی خاطره‌انگیز قرار گرفته، یک آبریز مفرغی مکشوفه از کاوشهای باستان‌شناسی محوطه‌ی «پاتخت سنگ‌تراشان»، معبدی سه‌هزار ساله در ۵۰ کیلومتری جنوب شرق خرم‌آباد است که به ابعاد دوازده برابر بزرگتر، کپی‌برداری شده و هم اکنون نمونه‌ی اصلی آن در موزه‌ی قلعه فلک‌الافلاک نگه‌داری می‌شود.
این تکوک (ریتون) یا جام مفرغی از جمله اشیا نفیس و بی‌مانند در ایران باستان به شمار می‌رود که با الهام از عناصر رازآمیز شفابخشی، تطهیر و پاکی، برکت‌بخشی و آمیختگی با اساطیر کهن ایران زمین ساخته و به نیایشگاهی مقدس در زمان خود فدیه و نثار شده است.
سینه‌ی این ظرف لوله‌دار با دقت بسیار به شکل پیرمردی با صورتی گرد، چشمانی برآمده از جنس عقیق قهوه‌ای رنگ، ابروان و گونه‌های برجسته به روش چکش‌کاری و قلم‌زنی، با ده میخ پرچ کروی شکل به بدنه‌ی ظرف متصل است. میخ‌های پرچ شبیه به گردن‌بند یا دانه‌های تسبیح در کنار هم قرار گرفته‌اند. یکی دیگر از روش‌های دفع بیماری اراز، یا رهایی از غم و غصه، آویختن تسبیحی به نام اراز در گردن افراد مبتلا بود که هنوز هم این سنت در برخی مناطق غرب کشور رواج دارد.
این نماد فرهنگی- تاریخی با همت محمد شریفی‌مقدم شهردار وقت خرم‌آباد، به دست هنرمند پیکرتراش، محمد نجم سهیلی ایجاد و در ۹۱ اسفندماه ۱۳۹۸ بر روی چشمه اراز نصب کرد.
