فرید قاسمی

سید فرید قاسمی در ۱۹ شهریور ۱۳۴۳ خورشیدی در خرم‌آباد دیده به جهان گشود و تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در زادگاهش گذراند، سپس به تهران رفت و در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی ادامه تحصیل داد. این پژوهشگر سردبیری بیش از ۱۵ نشریه مانند فصل‌نامه رسانه، کتاب هفته، پژوهش‌نامه مطبوعات ایران، فصل‌نامه لرستان‌پژوهی، ایران سال، فصل‌نامه شقایق و …در کارنامه خود دارد. وی همچنین بیش از ۱۰۰ کتاب و صدها مقاله دیگر تالیف کرده است.

یکی از تازه ترین آثار این محقق نامدار کتاب ۵۰ سال مطبوعات به روایت آمار با عنوان فرعی به‌انضمام نیم‌قرن کتاب‌شماری در ایران است که توسط انتشارات جهان کتاب منتشر شده است. مقطع تاریخی مورد بررسی قاسمی در این ‌کتاب از ۱۳۴۷ تا ۱۳۹۶خورشیدی است و در درآمد کتابش، احصائیه‌نویسی‌های مطبوعات و کتاب را از سرآغاز طبع و نشر در ایران تا ۱۳۹۶خورشیدی بررسی کرده است. این ‌مولف در فرازهای ابتدایی کتاب آورده است: می‌دانیم که تأسیس نخستین چاپخانه و نشر اوّلین کتاب در ۱۰۴۸ قمری در جلفای اصفهان می‌رفت تا سرآغاز یک تحول اساسی در کشور شود اما دیری نپایید که بر اثر سعایت‌های تنگ‌نظرانه این چاپخانه پس از نشر شماری کتاب و اعلان دیوارکوب غیرفارسی متوقف شد. همچنین وقوف داریم که چاپ کتاب به زبان فارسی در ایران با انتشار فتح‌نامه و جهادیه در ۱۲۳۳ قمری در تبریز شروع شد. اگر این تاریخ را مبدأ چاپ و نشر کتاب فارسی در ایران بدانیم، کتاب چاپی فارسی ایرانی تا سال ۱۳۹۷ خورشیدی حدود ۲۰۳ سال (۱۱۰ سال در عهد قاجار، ۵۳ سال در روزگار پهلوی و تا امروز ۴۰ سال در زمانه جمهوری اسلامی) را از سر گذرانده است. قاسمی در گام دوم کتاب «۵۰سال مطبوعات به روایت آمار» بررسی تطبیقی ۵۰ سال مورد نظر را در ۲ بخش موضوعی «مطبوعات» و «کتاب» در دستور کار قرار داده و معتقد است که نبود یک سامانه جامع در این‌زمینه، یکی از دردهای جامعه ایران است.

«تاریخ مطبوعات ایران» اثر ارزشمند دیگر از فرید قاسمی در حوزه تاریخ مطبوعات است که مطبوعات ایرانی را از بدو تولدشان در ایران تا پس از انقلاب ۱۳۵۷ بررسی کرده است. بخش انتهایی این کتاب هم به بررسی پیشینه مطبوعات و روزنامه‌نگاری در جهان می‌پردازد. پایه این کتاب، گفتارهایی است که فرید قاسمی برای دانشجویان رشته‌های ارتباطات، کتابداری و اطلاع‌رسانی، تاریخ و کتابداران بخش نشریه‌های ادواری شماری از کتابخانه‌ها تدریس کرده است.

بنابراین باید گفت، آثار فرید قاسمی به ویژه در زمینه مطبوعات از اهمیت زیادی برخوردار هستند، زیرا این مرد نام آشنای مطبوعات، عمر خود را یکسره بر سر پژوهش های مطبوعاتی و مطالعات تاریخی گذاشته، خوانده و نوشته است، آنقدر دقیق نوشته که امروز، پژوهشگران و محققان، خلا خاصی را در حوزه پژوهش های مطبوعاتی حس نمی کنند. همچنین علاقه این پژوهشگر سترگ در روزنامه نگاری باعث شده تا با نام برجسته‌ترین صاحب نظر در زمینه تاریخ مطبوعات ایران شناخته شود. همچنین کتابشناسی و تدوین تاریخ مطبوعات و روزنامه‌نگاری، ۲ دغدغه اصلی زندگی او بود و در این زمینه تلاشی خستگی‌ناپذیر داشت. وی درباره مطالعه و همنشینی با کتاب و روزنامه می گوید: به روزگاران سپری‌شده که می‌نگرم، راضی‌ام. دل‌شادم که مونسم کتاب و روزنامه و مجله شد و آنچنان غرق خواندن و نوشتن شدم که غم زمانه از دلم زدوده شد.

آثار و تالیفات دیگر

یکی دیگر از آثار وی اخگر انفجار (پیش‌زمینه و پی‌آمد مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه») است که توسط انتشارات جهان کتاب منتشر شده است، وی در این‌کتاب سراغ مقاله مشهوری رفته که در آن به امام خمینی (ره) توهین شده بود. نام مستعار نویسنده این‌مقاله احمد رشیدی مطلق بود و روزنامه‌های سراسری کشور هم وادار به چاپ این‌مقاله شدند. کتاب «اخگر انفجار» پژوهشی است که قاسمی در آن به این‌مقاله، پیشینه‌ها و سپس پیامدهای چاپ آن می پردازد. نویسنده واقعی مقاله، پشت‌پرده‌نشین‌های چاپ این‌مقاله، مجریان و عوامل اجرای انتشار مقاله، واکنش‌ها و … از جمله موضوعاتی هستند که  در این‌کتاب به آن‌ها پرداخته شده است.

قاسمی معتقد است، چاپ این مقاله یک مانور ناشیانه بود که باعث شد، روند سقوط رژیم پهلوی سرعت بیشتری پیدا کند. تنها ۴۰۰ روز پس از چاپ این‌مقاله بود که محمدرضا پهلوی سقوط کرد و انقلاب اسلامی پیروز شد. او می‌گوید که ماجرا به یک‌ تک‌مقاله ختم نمی‌شود و در آن روزگار که این‌مقاله در اطلاعات چاپ شد، زنجیره‌ای از نگارش‌ها به روزنامه‌های دیگر تحمیل شد و به‌رغم ایستادگی برخی از مطبوعاتی‌ها، مقالات هتاکانه چاپ شدند.

از دیگر آثار این فعال فرهنگی می توان به پیشینه ارتباطات و تاریخ مطبوعات خرم آباد، سرگذشت مطبوعات ایران: روزگار محمد شاه و ناصرالدین شاه (۲جلد)، مطبوعات ایران در قرن بیستم، راهنمای مطبوعات ایران عصر قاجار (۱۲۱۵- ۱۳۰۴)، راهنمای مطبوعات ایران (۱۳۵۷- ۱۳۷۱)، روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، خاطرات مطبوعاتی، نخستینه‌های مطبوعات، خاطرات روزنامه‌نگاران زندانی، مشاهیر مطبوعات ایران، تاریخ شفاهی مطبوعات ایران، چکیده مطبوعات ایران، تاریخ روزنامه‌نگاری ایران، رویدادهای مطبوعاتی ایران، فهرستگان مطبوعات ایران، مطبوعات کتابگذار، مجموعه مفاخر مطبوعات ایران و…اشاره کرد.

وقف مجموعه بزرگ مطبوعاتی

این نویسنده فرهیخته در ۱۳۹۲خورشیدی و در اقدامی بزرگ و معنوی بخشی از مجموعه بزرگ مطبوعاتی خود را وقف آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی کرد، این مجموعه بیش از ۲هزار عنوان نشریه(مجله، روزنامه، سالنامه) است که ۴۸هزار نسخه را در بر می گیرد و عناوین ارزشمندی از تاریخ مطبوعات ایران را در خود جای داده است. همچنین وجود بیش از ۲۰۰ عنوان نشریه لرستان شناسی، تصویر شماره اول نشریه “کاغذ اخبار” نخستین نشریه ادواری ایران مربوط به ۱۲۵۳ قمری و تصویر دومین نشریه ادواری ایران بنام “زاهر یرادی دباهرا” چاپ ۱۲۶۵ قمری به زبان آشوری در ارومیه از شاخصه های مهم مجموعه وقفی قاسمی است.

قاسمی منبعی برای جامعه مطبوعاتی ایران

حسین انتظامی معاون پیشین مطبوعاتی وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص اهمیت این نویسنده نامدار برای جامعه مطبوعاتی ایران در پیامی گفت: مختصرنویسی در وصف پژوهشگری که هم به حافظه مطبوعات ایران شهره است و هم پیشگام خدمات کتاب بوده، کاری است که به آسانی در چند کلام نگنجد. چگونه می‌توان فقط از ابعاد تلاش‌های پژوهشگرانه او در مطبوعات گفت، در حالی که او میراث‌دار کتاب‌پژوهی پس از ایرج افشارها بوده است؟ او که با واژه صمیمی سید فرید شناخته می‌شود، برای همه آنانی که در ارکان مختلف مطبوعات ایران، دستی بر آتش دارند، نام آشناست. در فهرست‌ نام‌ محققان و مؤلفان تاریخ‌ مطبوعات و در میان کتاب‌هایی که در این‌باره نگاشته شده، باید ‌نام سید فرید قاسمی را برای جامعه مطبوعاتی ایران، یک «منبع» دانست. آنچه موجب تفاوت او در مسیر تولید منابع تاریخ مطبوعات و کتاب پژوهی شده است، گوناگونی روش‌های پژوهشی این روزنامه‌نگار محقق است. او محققی «تک‌روشی» نبود. اگرچه صاحب‌نامانی پیش‌تر از او، تاریخ مطبوعات را نگاشته‌اند اما آثار فرید قاسمی به روش‌های کاربردی، مطالعات اکتشافی و تفصیلی، پژوهش‌های توصیفی و تحلیلی توانسته است، خلاء منبع را در سه دهه گذشته جبران کند. از شاخصه‌های مهم قلم وی، جمع نقیضینِ است: نگارش ژورنالیستی و نگارش دایرهالمعارفی. او اگرچه با سردبیری نشریات متعدد، توانمندی خود را در عرصه روزنامه‌نگاری اثبات کرد اما با همت، دقت و سخت‌کوشی خود در عرصه‌های دایره‌المعارف‌نویسی نیز ظهور و حضوری جدی داشت.