اسامی استانداران ، فرمانداران،شهرداران،شورای شهر،نماینده مجلس

پس از تقسیمات کشوری در ادوار مختلف، محدوده کنونی لرستان بر اساس تصویب‌نامه شماره ۳۱۴۰/۱۲ در ۲۴ دی‌ماه ۱۳۴۰ از خوزستان منتزع به نام “فرمانداری کل لرستان” تشکیل شد و هادی‌ ضیاء‌برنیا به عنوان اولین فرماندار کل لرستان انتخاب گردید. (سیدفرید قاسمی، اسناد خرم‌آباد. 1390. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)

پس از او 6 نفر دیگر به اسامی علی‌اصغر ادیب‌محمدی، علی‌اصغر طاهری‌تفرشی، ابوالحسن معینی، جواد تبریزی، علی سجادی و هوشنگ ناظمی تا سال 1352 فرماندار کل لرستان شدند.

بالاخره در تاریخ ۹ مهر ۱۳۵۲ بر اساس تصویب‌نامه شماره ۲۳/۲۴۰۰/م هیأت دولت، فرمانداری کل لرستان به “استانداری لرستان” با مرکزیت خرم‌آباد تبدیل شد.(سید فرید قاسمی، خرم آبادشناسی، 1378. ج1، خرم‌آباد: انتشارات افلاک)

1. امیرحسین امیرپرویز از 15 مهر 1352 اهل تبریز = 8 ماه
2. ابراهیم فرحبخشیان از 12 خرداد 1353 اهل تهران = 2 سال و 7 ماه و 7 روز
3. رضا صدقیانی از 19 دی 1355 اهل سبزوار = یک سال و یک ماه و 20 روز
4. اقبال اقبال‌راد از 11 اسفند 1356 اهل خراسان = 8 ماه و 10 روز
5. پرویز سهرابیان از 20 مهر 1357 اهل تهران= 5 ماه
6. حسین عالی از 29 اسفند 1357 اهل کاشان = یک سال و 5 ماه
7. حسین محلوج‌چی از 28 تیر 1359 اهل کاشان= یک سال و 4 ماه و 20 روز
8. حسن (امیر) عابدینی از 17 آذر 1360 اهل تهران= 2 سال و یک ماه و 10 روز
9. احمد انتظاری‌ملکی (سرپرست) از 9 بهمن 1362 اهل ملکان اردبیل= 5 ماه و 23 ماه
10. سیدمحمدعلی نقی‌جهرمی از 5 تیر 1363 اهل جهرم فارس= 4 سال و 2 ماه و 24 روز
11. اصغر افشاری (سرپرست) از 29 شهریور 1367 اهل اصفهان= 3 ماه و 18 روز
12. احمد انتظاری‌ملکی از 17 دی 1367 اهل ملکان اردبیل = 5 سال
13. محمدجواد محمدی‌زاده از 14 دی 1372 اهل دزفول = 3 سال و 9 ماه و 13 روز
14. سیدحسن رسولی از 27 شهریور 1376 اهل کاشمر خراسان = 2 سال و 10 ماه و 5 روز
15. نورالله عابدی از 2 تیر 1379 اهل بهبهان خوزستان= 2 سال و 3 ماه و 25 روز
16. قربان‌علی سعادت‌قره‌باغ از 28 مهر 1381 اهل قره‌باغ آذربایجان‌غربی = 3 سال و 10 روز
17. محمدرضا محسنی‌ثانی از 8 آبان 1384 اهل سبزوار خراسان= یک سال و 6 ماه
18. سیدحسین صابری‌انارکی از 2 اردی‌بهشت 1386 اهل انارک کرمان= 3 سال و 3 ماه
19. حبیب‌الله دَه‌مرده از 2 مرداد 1389 اهل زابل سیستان و بلوچستان = 3 سال و 2 ماه و 3 روز
20. هوشنگ بازوند از 6 مهر 1392 اهل نهاوند = 3 سال و 11 ماه و 21 روز
21.  سید موسی خادمی از 27 شهریورماه 1396 اهل شهرستان چرام کهگیلویه و بویراحمد تا 1400/7/7

قانون شوراها یا انجمن‌های بلدیه به زمان مجلس شورای ملی در اواخر عصر قاجار می‌رسد. با تشکیل مجلس شورای ملی، یکی از نخستین قوانین مصوب آن، قانون بلدیه بود که در سال ۱۳۲۵ هجری قمری برابر با ۱۲۸۶ هجری خورشیدی به تصویب رسید.

به این ترتیب یکی از آرمان‌های بزرگ انقلاب مشروطه تحق یافت. حق انتخاب کردن و حق انتخاب شدن به‌عنوان جلوه‌ای از حقوق سیاسی با تصویب این قانون به رسمیت شناخته شد.

در دوره قاجار، به منظور وصول مالیات و سایر امور اجرایی شهرها یا روستاها، افرادی در محلات کوچک با عنوان “رئیس” کار ارتباط مردم و حکومت را بر عهده داشتند. همچنین یک “کدخدا” ناظر بر کار چند رییس در محلات شهر بود. در دوره قاجار شهر خرم‌آباد دارای چند کدخدا و نیز یک کلانتر(شهردار) بود.

با تغییر سلسله قاجار به پلهوی، رفته‌رفته تغییراتی در روند اداره کشور شکل گرفت. رضاخان با الگوبرداری از کشورهای غربی سعی در ایجاد تشکیلاتی شبیه آن‌ها نمود به همین دلیل مناصبی نظیر کلانتر و رییس حذف و معادل‌های جدیدی برای آن‌ها وضع شد.

تاریخ خرم‌آباد در پاییز سال 1302 با لشکرکشی قوای نظامی که از سمت بروجرد راهی این شهر شدند، وارد مرحله‌ای نوین شد. نظامیان با دادن تلفات سنگین به خصوص در تنگه زاهدشیر منطقه کمالوند، بالاخره خرم‌آباد را فتح کردند و عشایر محاصره کننده‌ی اطراف شهر را اندکی عقب راندند.

سکنه شهر خرم‌آباد که در اواخر عصر قاجار بر اثر ضعف حکومت مرکزی، رنگ آرامش ندیده بودند، با استقبال از قوای دولتی، پذیرای آنان شدند. این مهم زمینه‌ای شد برای پذیرش سریع فرهنگ و قوانین اجتماعی جدید که مدت‌ها بود به دلیل حصر خرم‌آباد توسط عشایر طوایف مختلف، ارتباط آنان با دنیای اطراف به نوعی قطع شده بود.

بنا بر مدارک موجود، پس از تشکیل مقدمات بلدیه(شهرداری) خرم‌آباد در اواخر زمستان 1302 به دستور نظامیان فاتح این شهر به سرکردگی سپهبد امیراحمدی و شکستن حصر عشایر، ایجاد دوایر دولتی در دستور کار آن‌ها قرار گرفت.

 قوانین بلدیه (شهرداری) :

در آغاز حکومت پهلوی قانون بلدیه مصوّب 1286 لغو گردید و برای تمرکز بیش‌تر نظام برنامه‌ریزی و تأمین اعتبار مالی شهرداری‌ها‌، قانون بلدیه دیگری در سال 1309 به تصویب رسید‌. این قانون انتخاب شهردار و سایر اعضای شهرداری را در اختیار وزارت داخله قرار داد‌. تنها موضوع روشن این قانون در مورد انجمن‌های بلدی، اجازه وضع عوارض محلّی به آنها بود. بر اساس ماده 6 این قانون «‌مجلس شورای ملی به انجمن‌های بلدیه اجازه می‌داد که برای تأمین مصارف بلدیه هر محل به تنظیفات و روشنایی و تعمیرات و احتیاجات صنفی و معارفی بلدی و امثال آن‌، عوارض محلی وضع نماید. نحوه وضع عوارض به این نحو بود که انجمن بلدیه هر محل‌، عوارضی را که برای تأمین مقاصد مذکور لازم می‌دانست توسط رئیس بلدیه(شهردار) محل به وزارت داخله پیشنهاد می‌داد.

مرداد 1328 سوّمین قانون شهرداری کشور با عنوان «قانون تشکیل شهرداری‌ها و انجمن شهرها و قصبات» در 7 فصل و 5 ماده به تصویب رسید و جایگزین قوانین پیشین گردید. اگر چه این قانون نسبت به قانون قبلی که در دوره رضاخان به تصویب رسیده بود مترقی به نظر می‌رسید، اما تصمیم‌گیری و انتخاب شهردار را به طور کامل به انجمن شهر نداد. ماده 4 این قانون مقرّر داشت در هر شهرداری انجمنی خواهد بود که از طرف اهالی مستقیماً و با رأی مخفی و با اکثریت نسبی به مدت 4 سال انتخاب می‌شود. عده‌ی آنها در مرکز شهرستان و قصباتی که عده نفوس آن از 10 هزار نفر تجاوز نکند  6 نفر و حداکثر تعداد نمایندگان یک شهر از 25 نفر تجاوز نمی‌کند‌، مگر در تهران که 30 نفر نماینده خواهد داشت.

قانون جدید شهرداری در یازدهم تیرماه سال 1334 به تصویب کمیسیون مشترک رسید. قانون جدید همان لایحه قانون شهرداری بود که در آن اصلاحاتی انجام شده بود. قانون سال 1334 تعداد 95 ماده داشت و فصول دوم تا چهارم آن مختص به انجمن شهر بود.

بر اساس ماده 4 هر حوزه شهرداری انجمنی داشت به نام انجمن شهر که اعضاء آن مستقیماً با رأی مخفی و اکثریت نسبی برای مدت 4 سال انتخاب می‌شدند. اگر موارد متعددی از قانون شهرداری مصوب سال 1334 مورد تجدید نظر قرار گرفت اما کلیت آن تا امروز باقی مانده است. طبق این قانون شهرداری به 2 قسمت سیاست‌گذاری و اجرا تقسیم شد که قسمت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی با انجمن شهر و قسمت اجرا با شهردار بود.

تاسیس انجمن بلدیه (شورای شهر) خرم‌آباد:

شهر خرم‌آباد در آغاز حکومت پهلوی به دو محله بزرگ “پشت‌بازار” و “درب‌دلاکان” تقسیم می‌شد که هر کدام از این محله‌ها، محلات کوچک‌تری در درون داشتند. در واقع این محلات کوچک تابع و زیرمجموعه‌ی دو محله قدیمی شهر بودند.

بنا بر آن‌چه آورده شد، به منظور نظارت بیش‌تر اهالی بر امور بلدیه(شهرداری) تازه‌ تأسیس خرم‌آباد، در سال 1306 اولین انجمن شهر متشکل از 6 نفر تشکیل شد.(خرم‌آبادشناسی، سیدفرید قاسمی، انتشارت افلاک 1378، ج 2، صص 73-74)

چون در آن زمان تعداد افراد باسواد کم بود، به جای رأی‌گیری به شکل کنونی، نفرات منتخب در مجلسی با حضور نظامیان که همه‌کاره خرم‌آباد بودند شکل می‌گرفت. بر این اساس، بزرگان خرم‌آباد 6 نفر را به عنوان اعضای اولین انجمن شهر (شورای شهر) برگزیدند که 3 نفر به نام‌های حاج محمدعلی رسولی(گرگ‌گیر)، حاج سیدحسین قاسمی و سرگرد سیف‌الله‌خان پارسا از محله‌ی پشت‌بازار و حاج علی‌اصغر ناصریان(خرم‌آبادی)، مشهدی صادق جوادی و حاج سیدعیسی محمدیان از محله درب دلاکان به عضویت این شورا انتخاب شدند.

حاج سیدحسین و حاج سیدعیسی نمایندگان سادات دو محله بودند. به منظور جلوگیری از بروز اختلافات سنتی بین بزرگان این دو محله، رئیس انجمن از نظامیان غیربومی ساکن خرم‌آباد انتخاب شد. یاور(سرگرد) ناصرقلی‌خان صدری‌اصفهانی از نیروهای نظامی بود که در محله زید‌بن‌علی خرم‌آباد سکونت داشت و بنا بر نظر بزرگان به عنوان رئیس انجمن برگزیده شد و یاور(سرگرد) سیف‌الله‌خان پارسا از دیگر نظامیان غیربومی نیز به عنوان نایب‌رییس انتخاب گردید.

این اعضا بر کار شهرداری و نیروهای آن به نمایندگی از مردم خرم‌آباد نظارت می‌کردند. انجمن شهر خرم‌آباد تا سال 1340 با 7 نفر عضو به کارش ادامه داد. در این سال خرم‌آباد به عنوان مرکز فرمانداری کل لرستان انتخاب شد و از آن پس به خاطر افزایش جمعیت شهر تعداد اعضای انجمن به 9 نفر افزایش یافت.

لازم به ذکر است در دهه 30 انجمن شهر خرم‌آباد 2 بار منحل شد. بار اول از مردادماه سال 1334 تا اوایل 1336 شهر فاقد انجمن بود و مرتبه دوم مربوط به سال 1338 برای مدت کوتاهی به دستور وزارت کشور بود.

اوایل دهه 30 حاج روح‌الله قاضی‌زاده و از 1336 تا 1339 نصرت‌الله‌خان والی‌زاده رئییس انجمن شهر خرم‌آباد بودند.

آخرین اعضای انجمن 7 نفره شهر خرم‌آباد که انتخابات آن در سال 1339 قبل از تبدیل لرستان به فرمانداری کل و انتخاب شدن خرم‌آباد به عنوان مرکز این فرمانداری متشکل از “یحیی معینی(رییس انجمن)، اکبر پورسرتیپ(نایب‌رییس)، محمدکاظم جباری، غلام‌شاه خاکی، علی‌اصغر حافظی، باقر ساکی و عبدالرحمان قاضی” بودند که این انجمن تا 14 دی 1343 به کارش ادامه داد.

از سال 1343، تعداد اعضای انجمن شهر خرم‌آباد از 7 به 9 نفر افزایش یافت. اعضای انجمن شهر در این دوره که شهر خرم‌آباد مرکز فرمانداری کل لرستان بود متشکل از “یحیی معینی(رییس)، اکبر پورسرتیپ(نایب‌رییس)، عبدالرحمان قاضی، علی‌اصغر حافظی، محمدحسن مسعودی، حبیب‌الله نیک‌نام، علی گلشن‌خرازی، محمدکاظم جباری و محمدجواد منصوری” بودند.

نحوه رأی‌گیری انجمن شهر در آن سال‌ها

به دلیل جمعیت کم شهر خرم‌آباد، فقط یک شعبه کار اخذ رأی را بر عهده داشت و مردم با مراجعه به این شعبه مستقر در جلوی ساختمان شهرداری خرم‌آباد، آراء خود را به صندوق می‌ریختند.

در انتخابات انجمن شهر خرم‌آباد که 12 مهر 1347 برگزار شد، جمعاً 4554 نفر حضور یافتند که هر کدام می‌توانستند در برگه‌های تعرفه، نام 9 نفر را یادداشت کنند. در این دوره “عبدالرحمان قاضی” با کسب 4361 رأی نفر اول شد.