غارهای خرم آباد

غارها ی خرم آباد

غارهای خرم آباد شامل غار کنجی ،غار ارجنه ،غار قمری ،غار یافته ، غار ماهی کور ،غار پاسنگر ،آبی سفید کوه ،غار کوگان و غار کلدر جاذبه ها و سرمایه های صنعت گردشگری خرم آباد هستند که با مدیریت مجهز به اندیشه توسعه در پیشرفت و توسعه پایدار خرم آباد اثر بخش هستند. در این نوشته به معرفی این غارها می پردازیم.

• غار کنجی

غار کنجی در ۴ کیلومتری جنوب شهر خرم آباد در کمرکش یک کوه قرار دارد. دسترسی به این غار، از طریق یک مسیل دره ای امکان پذیر است. در فصل بهار از دامنه‌های آن، چشمه‌های آب جاری می‌شوند. این غار یکی از منظم‌ترین غار‌ها از لحاظ سطوح داخلی است. مساحت آن بیش از ۲۰۰ متر مربع است و کف خاکی آن دو متر قطر دارد. در قسمتی از دهانه آن، یک تپه خاکی وجود دارد که در کاوش‌های انجام شده، چند گور مربوط به پیش از تاریخ همراه با اسکلت‌های متعدد به دست آمده است. در دامنه و چشم انداز این غار، دشتی وسیع با تپه‌های مصنوعی وجود دارد.

• غار اَرجنه

در جنوب دره خرم آباد و نزدیک غار کنجی بر یک صخره منفرد و کوچک موسوم به پاگر Pagar که ارتفاع آن از سطح زمین های اطراف حدود ۱۲۵ متر می باشد . در شرق ارتفاع پناهگاه کوچک ارجنه قرار دارد که تعدادى غار کوچک در سمت شرقى آن پدید آمده‌اند و به نام همان کوه مشهورند اخیراً دامنه باختری آن محل گورستان ماسور و دهات اطراف شده است .هیچ وقفه و فاصله ای بین آثار دوران پارینه سنگی میانه و پارینه سنگی جدید مشاهده نمی گردد و این وضعیت بیانگر این نکته است که تحولات در نوع ادوات و زندگی در منطقه زاگرس تدریجی بوده است براساس تحقیقات زمین شناسی احتمال می رود این غار  از حدود سی و سه هزار یا سی و شش هزار یا احتمالاًسی و هشت هزار سال پیش وجود داشته است.

• غارقمری

این غار در غرب و در سینه سفید کوه , مشرف به شهر خرم آباد واقع شده و سطح داخل غار بیش از دویست متر مربع و طول راهروی انتهای آن زیاد است و تا کنون انتهای غار شناسائی نشده است . دهانه آن رو به شرق و مشرف به گرداب سنگی است .  آثار بررسی شده در غار قمری شامل بقایای ادوات سنگی دوران موسترین و همچنین بقایای استخوان حیوانات نیز که به سختی پوسیده شده بود , در اینجا مشاهده گردیده است.

• غار یافته

این غار در ۲۵ کیلومترى جنوب غربى شهر خرم‌آباد بر سر راه کوهدشت در محلى به نام «سولیزه» بر دامنه کوه «یافته» واقع شده و سطح و فضاى داخلى آن محدود است.این غار برای اولین باردر سال ۱۹۶۵  میلادی توسط “فرانک هول” باستان شناس آمریکایی مورد کاوش قرار گرفت.در سال ۱۳۸۴  نیز دومین دوره کاوش این غار توسط هیات مشترک ایران و بلژیک آغاز شد غار یافته به دلیل دارا بودن بیش از دو متر رسوبات باستان شناختی اواخر عصر یخ (شامل بقایای فرهنگی دوره پارینه سنگی جدید) دارای اهمیت فراوانی در مطالعه فرهنگ اوایل این دوره در خاور نزدیک و اروپاست. ابزار بدست آمده از این غار متعلق به دوره برادوستی ( حدود ۳۸۰۰۰  تا ۲۰۰۰۰۰ سال قبل ) است ولی چند نوع از ابزار آن متعلق به اواخر دوره موسترین می باشد . این ابزار بهترین نشانه های تحول ابزار سازی اواخر موسترین و اوایل دوره بعد یعنی برادوستی می باشد ، وجود این ابزار از دو دوره فرهنگی از ارزنده ترین شاخص های شناسایی روند تکاملی ابزار سازی در دو مرحله زندگی انسان در دره خرم آباد است ، اهمیت فوق العاده این غار از نظر شناخت استمرار فرهنگهای زاگرس همپایه شواهد غار ” ارجنه ” می باشد و ابزار هر دو غار چگونگی پیوستگی ابزار سازی را دو مرحله مختلف نشان می دهد .

غار کنجی در ۴ کیلومتری جنوب شهر خرم آباد در کمرکش یک کوه قرار دارد. دسترسی به این غار، از طریق یک مسیل دره ای امکان پذیر است. در فصل بهار از دامنه‌های آن، چشمه‌های آب جاری می‌شوند. این غار یکی از منظم‌ترین غار‌ها از لحاظ سطوح داخلی است. مساحت آن بیش از ۲۰۰ متر مربع است و کف خاکی آن دو متر قطر دارد. در قسمتی از دهانه آن، یک تپه خاکی وجود دارد که در کاوش‌های انجام شده، چند گور مربوط به پیش از تاریخ همراه با اسکلت‌های متعدد به دست آمده است. در دامنه و چشم انداز این غار، دشتی وسیع با تپه‌های مصنوعی وجود دارد.

• غار آبی سفید کوه

کشف غار 60 کیلومتری با عمق 70 متر در خرم آباد

مهندس عبدالوهاب شماسی کارشناس ارشد امور آب استان هم از وجود یک غار بزرگ آبی در سفید کوه خرم آباد خبر داد و گفت:با کاوش های به عمل آمده طول این غار آبی 60 کیلومتربا عمق 70 متر است که در صورت دسترسی به این غار می‌توان یک کشتی مسافری برای جابجایی گردشگران در این غار طراحی کرد.

وی افزود:در صورت دستیابی به این غار خرم‌آباد می‌تواند به یکی از قطب‌های بزرگ گردشگری دنیا تبدیل شود.

(بامداد لرستان-شماره594-16 آبان1391)

• غار ماهی کور

غار ماهی کور غاری است که در استان لرستان، در بخش پاپی و در نزدیکی روستایی به نام لِوَن واقع شده است. این غار تنها اثر طبیعی ملی استان لرستان است. این اثر در سال ۱۳۸۴ به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده است. دو نمونه نادر و منحصربه‌فرد از ماهیانِ کور در این غار وجود دارد که مشابه آنها در هیچ نقطه دیگری از دنیا یافت نشده است. این ماهی فاقد قدرت بینایی بوده و به طور کامل کور است و هیچگونه آثاری از چشم خارجی در آنها مشاهده نمی‌شود و به دلیل این‌که در آبهای زیرزمینی و در تاریکی غارها زندگی می‌کنند به ماهی کور غارزی معروف هستند.

ماهی کور

چگونگی کشف غار ماهی کور

در سال ۱۳۰۸، دو نفر طبیعی‌دان دانمارکی که به همراه مجریان پروژهٔ راه‌آهن سراسری تهران – جنوب، به منطقه آمده بودند، پس از بررسی در مورد سرشاخه رود سیرم و جویبار کایرود، به یک حفره آبی در نزدیکی روستای لون می‌رسند و در آنجا با یک نوع ماهی کور مواجه می‌شوند. آن‌ها چند نمونه از این نوع ماهی را به کشورشان انتقال می‌دهند و به نام ماهی کور «ایرانو سیپریس» به ثبت می‌رسانند، اما ظاهراً از افشای محل کشف ماهی‌ها خودداری می‌کنند. تیم تحقیقاتی و اکتشافی یک محقق انگلیسی به نام آنتونی جان اسمیت از جانب دانشگاه آکسفورد، روز ۲۶ خرداد سال ۱۳۳۰ به دنبال کشف محل ماهی کور به ایران و به شهر کرمان سفر می‌کند، اما پس از سه ماه تحقیق با دست خالی به انگلیس بازمی‌گردد. او ۲۶ سال بعد متوجه می‌شود که ماهی مورد نظرش نه در قنات‌های کرمان بلکه در کوه‌های زاگرس وجود دارد و بر این اساس در سال ۱۳۵۶ به دنبال رد پای دانمارکی‌ها به منطقه پاپی لرستان سفر می‌کند و موفق به کشف محل ماهی کور می‌شود و چند نمونه از آن‌ها را با خود به انگلیس می‌برد.

در میان ماهیانی که اسمیت در سفر دوم خود به انگلیس برده است، یک نمونه نظیر همان نوعی است که قبلاً دانمارکی‌ها کشف کرده و به نام ایرانو سیپریس به ثبت رسانده‌اند. اما نمونه دوم از یک گونه دیگر است که توسط اسمیت کشف شده، بنابراین با نام وی و تحت عنوان «پاراچوبیتس اسمیتی» به ثبت می‌رسد.

اسمیت چند سال بعد و برای بار سوم ولی این بار با یک تیم غواصی زبده به ایران می‌آید و در داخل حوضچه درون غار به کاوش بیشتری می‌پردازد و موفق به یافتن تعدادی ماهی کور دیگر می‌شود. نکته این که ظاهراً آقای اسمیت نیز هیچ نشانی از محل این غار اعلام نکرده و تنها در کتابی که بعداً تحت عنوان «ماهی سفید کور ایران» تالیف کرده، به آن اشاره می‌کند.

مشخصات ماهیانِ کور این غار

زیستگاه این ماهی در آب‌های زیرزمینی است. در غار ماهی کور به دلیل اینکه دهانه این غار به سطح آب‌های زیرزمینی اتصال دارد، این امکان به وجود آمده که ماهی کور در طول شب‌ها به نزدیکی سطح آب در دهانه غار بیاید. این ماهی تنها روزهای گرم سال در نزدیکی آب‌های سطحی زمین دیده می‌شود. دمای آب محل زندگی این ماهی از ۵ تا ۲۸ درجه سانتیگراد متغیر است.

گونه اول: کپورماهی کور غار ایرانی، با نام علمی «Iranocypris typhlops» از خانواده کپور ماهیان است. این گونه که ۴ تا ۵ سانتی‌متر طول دارد دارای دو جفت سبیلک است که یک جفت آن روی لب بالا و جفت دیگر در گوشه دهان قرار دارد. سر این ماهی تا حدودی پهن است و هیچ اثر خارجی از چشم در آن دیده نمی‌شود. رنگ ماهی در حالت زنده صورتی است. تعداد کمی فلس در پشت باله سینه‌ای آن وجود دارد. دندان‌های حلقی دو ردیفه و مخروطی شکل هستند.

گونه دوم: سگ ماهی کور غار، با نام علمی «Paracobits smithi» از خانواده سگ ماهیان جویباری است. این نوع ماهی علاوه بر این که از داشتن چشم محروم است، رنگدانه و فلس هم ندارد. سه جفت سبیلک دارد که دومین جفت از آن‌ها به خوبی رشد کرده و به انتهای سومین جفت می‌رسد. متوسط طول بدن آن‌ها ۴۵ میلیمتر گزارش شده است.

ارزش علمی و تحقیقاتی ماهی کور

ماهیان کور به لحاظ شیلاتی فاقد ارزش اقتصادی هستند، اما به عنوان منابعی از ذخائر ژنتیکی نادر، در بسیاری از پژوهشکده‌ها مورد ارزیابی و مطالعه قرار گرفته‌اند و یا به عنوان ماهی‌های زینتی شگفت‌انگیز و زیبا در موزه‌های حیات وحش و آکواریم‌ها در معرض دید علاقه‌مندان قرار داده می‌شوند.

مسیر دسترسی

مختصات: ۳۳.۰۷۷۵° شمالی ۴۸.۵۹۲۹° شرقی

غار ماهی‌کور، هم از طریق جاده و هم از طریق راه‌آهن قابل دسترس است. از بین قطارهای مسیر لرستان، فقط قطار «عادی» تهران – اهواز، و نیز قطار «محلی» دورود – اندیمشک، در ایستگاه «تنگ‌هفت» توقف دارند. از این ایستگاه باید پیاده به سمت شمال (موازی رود سزار) تا پل سیرم و سپس از آنجا به سمت غرب (به‌طرف روستاهای لون و للری) ادامه داد تا پس از حدود چهار ساعت پیاده‌روی، به روستای لون و غار ماهی‌کور رسید. این پیاده‌روی در ماه‌های اردیبهشت تا شهریور، به دلیل تابش مستقیم آفتاب در آن منطقه کوهستانی، کمی طاقت‌فرساست. ضمن این‌که با توجه به ساعات ورود قطار به ایستگاه و زمان لازم برای پیاده‌روی رفت و برگشت، شاید لازم شود که شب را در کنار غار چادر زد. برای پیمودن مسیر جاده‌ای، باید در آزادراه خرم‌آباد – پل زال، یا جاده قدیم خرم‌آباد – زیرتنگ، رانندگی کرد و در منطقه «چِمِشْک زیرتنگ» از جاده جدا شد و به سمت شرق رفت. تا پیش از احداث سد بختیاری، این جاده فرعی تا روستای «طایی» و «امامزاده سیدعلی» آسفالت و ادامه‌اش به سمت شرق، خاکی و جیپ‌رو بود. اما پیمانکار سد مذکور این جاده را زیرسازی و آسفالت کرده و هم‌اکنون خودروهای سواری می‌توانند خود را به ۳۰۰ متری غاربرسانند. این مسیر را در تابستان نیز می‌توان راحت پیمود و با پانزده دقیقه کوهپیمایی سبک، به غار رسید.

خطر انقراض

ماهی کور غارزی در ناحیه‌ای دورافتاده قرار گرفته است و از نظر دسترسی بسیار مشکل است و این امتیازی برای این ماهی به شمار می‌آمد ولی برخی افراد این دردسر را می‌پذیرند که خود را به دهنه غار رسانده و ماهی‌هایی که به سطح آب می‌آیند را صید کنند به این جهت که در آکواریوم نگهداری کنند و برخی نیز آنها را به قیمت‌های بالا خرید و فروش می‌کنند؛ بی‌خبر از آنکه این ماهی در محلی غیر از زیستگاه اصلی‌اش، بیشتر از یک ماه زنده نخواهد بود.

تدوین شش طرح مطالعاتی و رساله دکترا در مورد ماهی کور غار

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان از تدوین شش طرح مطالعاتی و رساله دکترا در مورد ماهی کور غار خبر داد.

مهندس مهرداد فتحی بیرانوند در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا منطقه لرستان، اظهار کرد: ماهی کور غار یکی از گونه‌های اندمیک لرستان بوده که زیستگاه آن در بخش پاپی واقع شده است.

وی اضافه کرد: این گونه منحصر به فرد تنها در این منطقه وجود دارد و در هیچ نقطه مشابهی در دنیا یافت نشده است.

فتحی بیرانوند از تدوین سه طرح مطالعاتی ویژه این گونه باارزش خبر داد و افزود: همچنین سه رساله دکترا نیز در رابطه با این ماهی نادر در دست اقدام است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با بیان اینکه تمام سعی خود را در رابطه با حفاظت از پنج گونه جانوری اندمیک استان به کار بسته‌ایم، گفت: این گونه ارزشمند به عنوان منبعی از ذخائر ژنتیکی نادر در بسیاری از پژوهشکده‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است.

وی تصریح کرد: نتیجه مطالعات و بررسی‌های به دست آمده در راستای حفاظت هر چه بیشتر این گونه نادر و منحصر به فرد به کارگیری خواهد شد.95/12/18

• غار کلدر

غار کلدر مربوط به دوران پارینه‌سنگی – دوران فرادیرینه‌سنگی – دوره نوسنگی است و در شهرستان خرم‌آباد، بخش مرکزی، دهستان رباط نمکی، روستای قلعه سنگی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۷۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

• غار پاسنگر

پناهگاه سنگی پاسنگر در حاشیه خرم آباد در سال 1965 توسط فرانک هل و فلنری کاوش شده و بقایای دو فرهنگ برادوستی و زرزی در آن شناسایی شده است. دو صدف کفه ای با اندازه های مختلف در این غار کشف شده است که یکی از آنها در موزه ملی ایران نگه داری میشود. هیچ اثری از دخالت انسان در شکل این صدف دیده نمیشود البته در حین حفاری سوراخی بر آن ایجاد شده است. این صدف بزرگ که احتمالا مربوط به منطقه عمان است به عنوان بشقاب استفاده میشده است.

صدف دو کفه ای غار پاسنگر

• غار کوگان: