خرم‌آباد با الاکلنگی به‌نام سیلاب و کم‌‌آبی
خرم‌آباد با الاکلنگی به‌نام سیلاب و کم‌‌آبی ،خرم‌آباد، شهرِ داستان های ناتمام است؛ این را ردیابیِ کارکردهای مسئولان به‌ویژه مدیران ارشد استان طی دهه‌های اخیر به‌روشنی نشان می‌دهد.
به موردهای زیر توجه کنیم:
1-به گزارش خبرگزاری مهر: مدیر امور آب خرم‌آباد گفته است در ادامه‌ی برنامه‌های عمرانی و زیست‌محیطی شهر خرم‌آباد، فاز دوم عملیات لای‌روبی رودخانه‌ی خرم‌آباد با تمرکز بر حذف گیاهان خودرو و ساماندهی بستر رودخانه با هدف ایمن‌سازیِ مسیر سیلاب‌های احتمالی و حفظ زیبایی شهری اجرا میشود. این رودخانه نه تنها یک شریان حیاتی برای مدیریت آب‌های سطحی است بلکه بخشی از هویتِ زیست‌محیطی و گردشگری خرم‌آباد محسوب میشود.
اینک باید دید، چرا روحِ روانِ این روخانه با ارزش‌های نمادین، زیبایی شناختی، تاریخی و … که زمانی بستر زیستِ آبزیانی چون ماهی‌ها بوده است. اکنون باید تبدیل به عرصه‌ای مناسب برای رشد گیاهان خودرو و حتا در برخی نقاط آن، محلی برای چرای چهارپایان شود و از بیمِ سیلاب‌های احتمالی، همه‌ساله عملیات لای‌روبی با تمرکز بر حذف این گیاهان، به اجرا درآید!؟
به دیگر سخن، چرا باید این رودخانه، در یک فرایندِ الاکلنگی، گاه تن به طغیان سیلاب‌های ویرانگر بسپارد و گاه چنان کم آب یا بی آب شود که محیطی مناسب برای رشد گیاهان خودرو، تغییر وضع دهد!؟
چنین تصویری به‌طور بدیهی این پرسش را فرارو می‌نشاند که برای نجات این اکوسیستم پرارزش از این وضعیت نامناسب چه باید کرد!؟ در این زمینه:
1-1-مدیرکل منابع طبیعی و آب‌خیزداری لرستان گفته است بارش‌های نقطه‌ای و کوتاه‌مدت مانند سامانه‌ی بارشی 13 تا اوخر فروردین ماه 1404 در شهرستان‌های استان به میزانِ 4/55 (پنجاه و پنج میلی‌متر چهار) به ثبت رسیده است که باعث افزایش چشم‌گیر روان‌آب و احتمال وقوع سیلاب در بسیاری از نقاط شد. تنها در یک نمونه از سامانه‌های بارشی مذکور، محاسبات کارشناسی نشان داد که از حدود 985 میلیون متر مکعب بارش، حدود 60درصد، معادل 591 میلیون متر مکعب روان‌آب تولید شده‌است.
حال اگر تنها به سیلِ سال 97 خرم‌آباد توجه کنیم خواهیم دید که: به گفته‌ی فرماندار وقت خرم‌آباد: به دلیل شدت بارندگی و وقوع سیلاب در شهر، ساکنان 100 واحد مسکونی که نجاتشان با قایق یا ماشین آتش‌نشانی هم امکان‌پذیر نبود، به وسیله‌ی «لودر» جابه‌جا شدند.(همشهری- 10 بهمن 97) و در کنار خطرهای جانی، خسارت‌های مالی به مغازه‌ها و خانه‌ها نیز درخور ملاحظه است؛ مدیرکل مسکن استان در این مورد اظهار داشته است: به 200 خانوار در سیل، آسب جدی وارد و زندگی آن‌ها نابود شده‌است به نحوی که افرادی تا 400 میلیون تومان [400 میلیون تومان سال 97] خسارت دیده‌اند. (همشهری- 3 بهمن 97)
با وصف این، هیچ‌گاه دستگاه‌های مسئول به ارزیابی نقش کارکردها، کوتاهی‌ها، بایدها و نبایدهایی که در غیاب آن‌ها کار بدین‌جا رسیده بود نپرداختند و این که در جابه‌جایی‌ها و تغییرهای اقلیمی، هر لحظه ممکن است این بختک بی‌امان دوباره و چندباره سرزده باز هم بر جان و مال مردم شهر فرودآید؛ این ارزیابی، غایب اصلی مسئله بود چراکه به قول «ماوبرون»: احمقانه است از کاری تکراری، توقع نتیجه‌ی غیرتکراری داشته باشیم.
نگارنده تا کنون چند نوشته در خصوصِ رودخانه‌ی خرم‌آباد و ادامه‌ی روندهای تخریبی سیلاب‌ها در آن داشته است از جمله در شماره‌ی 11 آبان سال 90 صدای ملت آماری از خسارت‌ها و تلفات سیلِ این رودخانه طی دوره‌ی 84-37 ارایه داد که بر پایه‌ی آن از 76 فقره سیلِ مشاهده شده در رودخانه‌های استان، 25 درصد و از واحدهای مسکونی آسیب‌دیده‌ی این رودخانه‌ها 5/59 درصد به رودخانه‌ی خرم‌آباد تعلق داشته است.
در این باره، میرزایی مدیرعامل وقت آب منطقه‌ای استان بیان داشته است: حتا اگر سیلابی با دوره‌ی بازگشتِ 200 ساله هم در خرم آباد رخ دهد تلفات جانی و مالی زیادی به بار می‌آورد. وی ضمن تاکید بر مدیریت صحیح حوضه‌ی آبریز خرم‌آباد و ساماندهی رودخانه گفته است: احداث سدهای مخزنی و تاخیری مخمل‌کوه و تنگ شبیخون در بالادست که مطالعه‌ی آن‌ها نیز انجام شده از راه‌کارهای حلِ مشکلِ سیلاب در خرم‌آباد است. (همشهری- 4 و 12 اسفند 97)
2-این گفته‌ها گواهی است بر این که همان‌گونه که در ابتدای مطلب گفته شد: خرم‌آباد شهرِ داستان‌های ناتمام است چراکه به گفته‌ی مهندس توکلی مدیر پیشین آب استان لرستان: افزون بر پروژه‌ی کاکارضا، برای شکوفایی توریستی و سیاحتی دره‌ی خرم‌آباد و رودخانه‌ی این شهر، با تلاش استاندار، کار احداثِ سدِ شبیخون در دستور کار قرار دارد.(کیهان ویژه-6 خرداد 83)
و طرفه آن‌که، ساخت این سد از سال 83 تا کنون محلی از اِعراب نیافته است در حالی که اگر آن اندیشه، پس از تغییرهای مدیریتی در استان، نیز پیگیری می‌شد، بعد از آن، شاهد چنان سیلی نبودیم که به گفته‌ی فرماندار ناگزیر 100 خانوار را با لودر نجات دهند و بر پایه‌ی اظهارِ مدیرکل مسکن استان، 200 خانوار نابود شود.
3- این سد در صورت ساخت، افزون بر مهار سیلاب‌ها هم‌زمان با احیای رودخانه‌ی خرم‌آباد، کارکردهای زیادی نیز در حفظ محیط زیست و توسعه‌ی بخش گردشگری دارد؛ کارکردهایی چون:
-تغذیه‌ی سفره‌های منطقه
-تامین رطوبت محیطی برای گل‌سنگ‌های مخمل‌کوه
-تقویت پوشش گیاهی
-ایجاد دریاچه‌ای برای توسعه‌ی بخش گردشگری، هم‌چنین گذران اوقات فراغت مردم منطقه
– ساختگاهی مناسب برای آبزیان و زیست‌گاهی برای پرندگان و …
در پایین دست نیز تلطیف هوای شهر و زمینه‌‌سازی برای ایجادِ مکان‌های تفرج‌گاهی در طول رودخانه به‌ویژه در حاشیه‌ها، پس‌کرانه‌ها و لبه‌های رود. به قولِ «چارلز مور» نویسنده‌ی کتاب معماری و آب: ترکیب آب و خشکی همواره توانایی زیادی برای نمایش زیبایی‌ها داشته است. حتا در بعضی جاها می‌توان با بستن آب‌بندهایی جریان را به داخل شهر و پارک‌کنارها هدایت کرد و با این بازی‌ها، میکروکلیماهایی نیز در شهر به‌وجود آورد. به تعبیر یک شهرساز: در دره‌ی خرم‌آباد، آب و رودخانه، درواقع، بیش از آن‌که عنصرهای مجرد در داخل شهر باشند، به‌ٌصورت عامل‌های به‌وجود آورنده‌ی منظر شهری و کمپوزیسیونِ شهر عمل می‌کنند. سراب‌ها و رودخانه‌های شهر، از دیرباز ، با زیست مردم پیوندی اندام‌واره داشته و افزون بر تلطیف هوا و طروت بخشیدن به محیط پیرامون خود منبع تغذیه‌ی حجمِ سبزِ شهر یعنی باغ‌ها و درخت‌های پرشمار این دره بوده‌اند.
4-به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی: مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران در دیدار از خرم‌آباد اظهار داشته‌است: احیای رودکنارها و چشمه‌های خرم‌آباد نه تنها یک اقدام زیست‌محیطی بلکه موتور محرکِ گردشگری و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان است. هم‌چنین به گزارش خبرگزاری مهر: مدیر دفتر مهندسی رودخانه‌های شرکت آب منطقه‌ای لرستان از تدوین طرحِ احیا و ساماندهی رودخانه‌های شهر خرم‌آباد با رویکرد معماری منظر و حفظ ارزش‌های تاریخی و گردشگری با هدف آمادگی برای ثبت جهانی دره و رودخانه‌ی خرم‌آباد در فهرست میراث جهانی یونسکو خبر می‌دهد.
اینک با نگرش به مسایل و چالش‌های فراروی رودخانه‌ی خرم‌آباد، توقع این است که مسئولان با توجه به نگاهِ راه‌بردی استاندار به توسعه‌ی منطقه، برای حلِ مشکلِ ریشه‌ای و در حقیقت نجاتِ این رودخانه، ساخت سدِ تنگ شبیخون را به جد و پیگیرانه در دستور کار قرار دهند.
نویسنده : صادق سیفی
