در این مقاله قصد داریم در وبسایت لرم، در مورد شعر لرستان و فرهنگ لرستان صحبت کنیم و بهتر و بیشتر به معرفی فرهنگ سرزمین لرستان بپردازیم. در ادامه به ذکر اسامی تعدادی چند از شاعران لرستان در بازه‌های مختلف تاریخی می‌پردازیم. همچنین تعدادی چند از شاعران معاصر لر و لرستانی را خدمت شما معرفی خواهیم کرد.
نوشته زیر توسط رضا (محمدرضا) جایدری نوشته شده است:
چندی پیش، به اتفاق آقایان احد رستگارفرد و مهدی ویسکرمی در مورد شعرا و هنرمندان دیارمان، شعر لرستان و اطلاعات اندک مردم در مورد آنها صحبت میکردیم. فکر کردم فهرست وار هم که شده، به معرفی آنها بپردازم و در این زمینه کاری انجام دهم. شاید نزدیک بودن لری خرم‌آبادی به فارسی از دلایلی باشد که باعث کمتر روی آوردن افراد به سرودن شعر به لری شده، یعنی خلاصه تلفظ نمودن کلمات فارسی باعث شده که شعرای این دیار ترجیح دهند اشعارشان را به همان زبان فارسی سروده تا برای همه قابل فهم باشد. جهت اطلاع همشهریانم، نام چند شاعر مطرح خرم‌آباد و حومه را جهت معرفی شعر لرستان در ذیل می‌آورم:
-
محتوا پنهان
جبرئیل خرم‌آبادی، علی‌قلی‌خان و منوچهرخان والی، میر نوروز، حکیم محمدرضا عرب
باشی(عبدالله) خرم‌آبادی، شایق(هادی‌بیگ) لرستانی، ناسخ(میرزا یوسف) خرم‌آبادی، ملک‌معین(شیخ محمدعلی معین‌الاسلام) خرم‌آبادی، میرزا صالح لرستانی، حاج حسین حکاک خرم‌آبادی، لطف‌علی‌بیگ(نوه‌ی دختری حسین‌خان والی)، اسماعیل‌خان سرباز، مفلوک(اسدالله) کمالوند، محمد مأنوس، اسماعیل مفاخر کمالوند و حیرت(عبدالرحمان) لرستانی
و پس از آن نیز معاصرینی هم‌چون دکتر علی‌اصغر مجیدی، مرحوم حاج‌علی گلشن، زنده‌یاد محمدرضا والی‌زاده‌معجزی، زنده‌یاد صحبت‌الله معینی، زنده‌یاد حسام‌الدین ضیائی‌لرزاد، نوری سلاحورزی، حشمتالله شفیعیان، هوشنگ صالحی‌لرستانی، محمد سامانی، حمید ایزدپناه(صفا)، اسحاق عیدی، مرحوم حشمتالله صفایی‌راد، مرحوم جواد جوادی، زنده‌یاد محمدجواد منصوری، کاظم شرکت(شهرین)، قدرت‌الله شباب، مرحوم شیخ جواد صابر، عبدالله جمشیدی، مرحوم عبدالکریم عتیقی، زنده‌یاد سیدکاظم طاهری، حشمت خالقی، مرحوم روح‌الله استغفاری(واصل)، ایرج کاظمی، حشمتالله والی‌زاده(حامد)، عزت‌الله چنگایی، رمضان پرورده، عابد میرزائیان، عزیز نادری و …از شعرای بومی خرم‌آباد بوده‌اند که اکثراً اشعاری نیز به لری سروده‌اند.
از مطرح‌ترین‌های شعر نو نیز می‌توان به نصرت‌الله مسعودی، دکتر فتح‌الله شفیع‌زاده، امید مسعودی، کاظم علیپور، علی‌حسین تابان، نسرین جافری، مهرانگیز رساپور(پگاه)، علی زیودار، هوشنگ رئوف، علیرضا کرمی، عزیز کلهر و عبدالرضا شهبازی اشاره نمود.
اگر به جمع فوق اسفندیار غضنفری‌امرایی، عزیز و مهتاب بازوند، علی دولتشاهی، اسد فرهمند و … نیز که سال‌هاست ساکن خرم‌آباد هستند را اضافه کنیم، به یقین می‌توان در این زمینه کتابی جامع نگاشت! عده‌ای نیز باباطاهر را لر می‌دانند و محله و مقبره‌ای نیز به همین نام در جنوب غربی قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد قرار دارد.
سایر شاعران خرم‌آبادی
-
باباطاهر
باباطاهر شاعر ایرانی به اعتقاد مردم لرستان، لر و از اهالی خرم‌آباد و از مفاخر شعر لرستان بوده‌است. باباطاهر را در گویش لری بّاوطاهِر تلفظ می‌کنند.در آثار و دوبیتی‌های این شاعر ایرانی از برخی کلمات و اصطلاحات لری استفاده شده‌است و این دلیلی است که مردم لرستان این شاعر را اهل استان خود می‌دانند. آرامگاهی نیز بنام آرامگاه باباطاهر در خرم‌آباد منسوب به این شاعر است که با شماره ۱۴۴۷۳ در اسفند ۱۳۸۴ ثبت ملی شده‌است.
-
میر نوروز
میرنوروز شاعر معروف لرستانی از سران طایفه میر و از اعقاب شاهوردی خان آخرین اتابک لر است که در سال 1006 هجری به فرمان شاه عباس صفوی کشته شد.
-
آیت الله حاج شیخ عبد الرحمن لرستانی
مرحوم حاج شیخ عبدالرحمن لرستانی فرزند حاج میرزا صالح لرستانی است که بسال ١٢۵٢ خورشیدی در خرم آباد بدنیا آمد.
او مقدمات علوم دینی را نزد پدرش آموخت. پس از مقدمات خوانی مدتی را در بروجرد به تحصیلات سطح پرداخت. او برای ادامه تحصیلات به نجف اشرف مهاجرت کرد و در محضر مرحوم آیه الله آخوند خراسانی و همچنین آیه الله حاج سید کاظم یزدی دروس خارج فقه و اصول را گذراند و پس از کسب درجه اجتهاد به خرم‌آباد برگشت.
مرحوم لرستانی در دوره چهارم به نمایندگی مردم لرستان به مجلس شورای ملی رفت و دومین نفری بود که بعد از یمن الملک کمالوند(حبیب اله خان) پایش به مجلس باز میشد. در زمان بازگشت از نجف مرحوم لرستانی محل رجوع احکام شرعی و رفع مشکلات مردم و در عین حال به تدریس علوم دینی مشغول بود. خانه اش در دهه محرم مرکز عزاداری سید الشهدا (ع) بود. او نخستین کسی بود که در سال ١٣٠٣ خانه اش را بطور کامل در اختیار فرهنگ تازه تأسیس آن روزگار قرار داد. مرحوم لرستانی علاوه بر احاطه علمی و وقوف بر زمینه های مختلف علوم دینی در کار شعر و شاعری هم سخنوری توانا بود. دیوان اشعاری بنام “حیرت” از او بجای مانده که قابل توجه است. مخمس مشهوری دارد که با این مطلع آغاز می شود:
من که غافل از تن و جانم چه غم دارم دگر پای تا سر محو جانانم چه غم دارم دگر.
-
علی مرتضایی
شعر و ادبیات دری به گونه آیینه ای است که بازتاب عواطف مردمان لر نسبت به قومیت خود است. شاعر معمولا در معرض قوم خود به عناصر مختلفی نظیر حماسه آفرینی، وقایع تاریخی، آداب و رسوم، خلق و خو و مشاهیر هویت ساز توسل می جوید و بدین گونه عاطفه و بینش را تلفیق کرده و در راه اعتلای قوم و ملت خود دست به خلق آثار بدیعی می زند. یکی از این شعرا، علی مرتضایی متخلص به راهی، متولد 1333 در یکی از روستاهای شهرستان خرم آباد است که علاقه وافری به شعر و ادب دارد.
-
میر نوروز
میرنوروز شاعر معروف لرستانی از سران طایفه میر و از اعقاب شاهوردی خان آخرین اتابک لر است که در سال 1006 هجری به فرمان شاه عباس صفوی کشته شد.
-
علیرضا کرمی
این شاعر و نویسنده ی لرستانی متولد سال 1350 در خرم آباد است. سرودن شعر را از نوجوانی آغاز کرده و از سالهای آغازین دهه هفتاد اشعار زیادی از وی در مطبوعات سراسری چاپ و منتشر شده است. اگر چه یک کتاب داستان بلند بنام «درخت معجزه ورزا» از وی چاپ و منتشر شده اما بیشتر به عنوان شاعر شناخته می شود. وی در همایشها و کنگره های ملی و بین المللی زیادی در طول بیش از 20 سال شاعری شرکت کرده و شعر خوانده است. تا کنون دو مجموعه شعر بنام های «سپیده در باغ های اردیبهشت» و «به نام دریا بخوان» از کرمی منتشر شده است.
-
غلامرضا سبزی
غلامرضا سبزعلی یکی از شاعران و خوانندگان در استان لرستان است که به زبان لری اشعاری را سروده و اجرا کرده است. وی فعالیت خود را در دوران نوجوانی آغاز کرده است. از شعرهای سروده وی می توان به “دالکه دا نازارم” اشاره کرد. این سرود به نقش مادر و احترام به وی می پردازد که یقینا محبوبترین ترانه، نغمه یا آهنگ لری است که هر لرستانی در طول زندگی و حیاتش بارها و بارها آن را در خلوت و به یاد و سپاس از مادر خود زمزمه کرده است. این سروده را فرج علیپور خواننده مشهور استان اجرا نموده است. دالکه دا نازارم ای فرشته آسمونی = مادر، ای مادر نازنینم، ای فرشته آسمونی گتنه که زیر پاته او بهشت جاودونی = گویند که بهشت جاودان زیرپای توست.
-
نورالدین سلاحورزی
در تاریخ 15/1/1298 در کوچه سلاحورزی های خرم آباد متولد شد ،تحصیلات خود را تا پنجم اکابر ادامه داد . صمیمیت ، حسن خلق و روح لطیفش باع آبادث شد تا نورالدین که دوستانش او را نوری می نامند همه و همه دست به دست هم دهند تا وی به اولین و بزرگترین ترانه سرای شهر خرم آباد تبدیل گردد.
ترانه هایی که نوری سروده است را مردم خرم آباد خوب می شناسند و با روح و جانشان آنها را لمس و درک می کنند ، گویی که صفای این پیر مرد ریز نقش یادآور خاطرات این مردم مهمان نواز از خرم آباد قدیم است .
در ذیل نام ترانه و خوانندگان برخی از سروده های نورالدین سلاحورزی را ذکر می کنیم :
1- اولین ترانه لری « نونم یه کر کیه » و نیز « چی لیمو زرد بیمه » سروده وی با اجرای کمانچه و آواز زنده یاد پیرولی کریمی ، اجرا 1325
2- ترانه مشهور « حسن البکر 000 » با کمانچه زنده یاد شنبه
3- ترانه های « میها روم همدو » ، « عروسی آی عروسی » ، « ای خدا یار دارم » با اجرای کمانچه و آواز زنده یاد علیرضا حسین خانی
4- ترانه های « داشتم و تفریح می رتم ری و فلاحت » ، « ای خدا یار دارم » و « عروسی آی عروسی » با صدای زنده یاد غلام جمشیدی ( غلام قلدر )
5- ترانه های « کیزه و شو » ، « شیرین شیرین » « بافه و کول » ، « تره در » ، « حنابنو » ، « آی م پریشون تونم » ، « کوگ مل زرین » ، « دختر دهاتی » ، « بلبل بی لیز و لونه » ، « شکارچی » ، « روزی و روزگاری » و « جوانی » با صدای بهمن اسکینی
6- ترانه های « شا دوما » ، « دوسکم دو قایق ری موج کارون » و 000 با صدای رضا سقایی
وی همچنین در برنامه گلهای صحرایی شعر خوانی می کرده است .
-
رمضان پرورده
رمضان پرورده در سال 1332 محله درب دلاکان خرم آباد چشم به جهان گشود ، دوران ابتدایی و دبیرستان خود را در همین شهر سپری و پس از انجام خدمت سربازی برای ادامه تحصیل در رشته حقوق و علوم سیاسی وارد دانشگاه تهران شد و در سال 1358 موفق به اخذ دانشنامه لیسانس در رشته فوق گردید . ترانه سرایی را در دوران نوجوانی تحت نظر دایی خود ( شکراله الماسی ) که یکی از ترانه سرایان و خوانندگان مشهور موسیقی اصیل لری بود ، قرار گرفت .
پرورده از آن زمان تاکنون برای کاست های خاک وطن ، در سوگ آفتاب ، گزیده پنجمین و ششمین جشنواره موسیقی فجر ، سوز سوار ، رنگ وارنگ ، داغ شقایق ، کبوتر ، شعله عشق ، آرزو ، برف پیری ، غافله گل ، نسیم سحر یافته ، سوز سیل ، چوپی ، چش تر ، بهار مالگه ، همدنگ ، همراز ، قالیباف ، شو عید ، قدیم صیاد و گلونی ترانه سروده است .
-
نصرت الله مسعودی
نصرت الله مسعودی شاعر، ترانه سرا و نمایشنامه نویس خرم آبادی است که اهالی هنر و ادب به اشکال مختلف با آثار و مقالات او آشنایی دارند. کارنامه ی او در شعر معاصر از شاخصه های خاص خود برخوردار است. گر چه وی سال هاست که به خلوت خود پناه برده و از تدریس در دانشگاه ها و فعالیت های عمومی فاصله گرفته که این حکایت دیگریست.
«به لهجه ی برگ به بام آبان»، «چقدر شبیه هم اند این دوستت دارم ها»، « کی بر می گردی پارمیدا»، «بوی دست حوا »،« ما همچنان ترانه خواندیم» -گزینه شعر با نسرین جافری- « شمایل گردان» و… از مجموعه شعرهای اویند که به تازگی دو مجموعه شعر دیگر هم از او به چاپ و نشر رسیده است:«جنون که در نمی زند عزیز دلم» و «حیف که این سفر در انتهای هیچ بوسه ای به پایان نمی رسد»
اشعار مسعودی توسط کسانی چون فرامرز سلیمانی، مهناز بدیهیان و …. به دیگر زبان های دنیا ترجمه شده است.
-
نسرین جافری
-
لیلی گلزار
لیلی گلزار شاعر هنرمند و روزنامه نگار توانا در بیست و هشتم مرداد 1322 هجری شمسی در خرّم آباد چشم به جهان گشود . پدرش سیّد غلام حسین گلزار ( سجٌادی ) از هنرمندان و معتمدین آن دیار بود. در مورد اشعار سروده شده در هلند و پس از گم شدن اشعار سروده شده در ایران بعضی از اشعار به هلندی ترجمه شده و نیز شعر هایی به زبانهای انگلیسی و آلمانی سروده شد. شعر های ترجمه شده به زبان هلندی که به 25 شعر میرسد به یاری مارک بارس دانشجوی ادبیات عرب و زبان پارسی در دانشگاه اوترخت، ترجمه شده و تعدادی نیز به ترجمه دیگران …..
-
هوشنگ رئوف
هوشنگ رئوف در سال 1330 در خرم آباد به دنیا آمد .این شاعر نو پرداز بیوگرافی خود به شرح زیر بیان می نماید :
9 سالگی در جمع همسایگان کتاب‌خوانی می‌کردم و اولین کتابی که باب آشنایی من را با کتاب‌خوانی آشنا کرد “امیر ارسلان” بود و به دنبال آن در سن 11 سالگی رسماً کارگر چاپخانه شده و با دنیا و فضای بزرگ‌تری از ادبیات آشنا گردیدم و کتاب، مونس نیازهای سرکوب شده‌ی دوران کودکی و نوجوانی‌ام شد.
سال 53 اولین کتابم به نام “سفره خورشید” توسط انتشارات نیما در تهران چاپ و مورد استقبال منتقدان قرار گرفت؛ کتاب دوم سال 55 به نام “چمری” مجوز چاپ نگرفت و در ادامه از انتشار کتاب منصرف شدم و همکاری متعددم با نشریات محلی و کشوری ادامه داشت و آثارم منتشر میشد تا این‌که سال گذشته از میان 8 مجموعه آماده انتشار، 4 مجموعه “جنون آب”، “ناز گلو خوانده‌ای”، “دو حنجره آواز” و “نبض گلوی تاک” را منتشر کردم که در نمایشگاه کتاب امسال کشور عرضه شد.
محمد کاظم علی پور
محمدکاظم علیپور متولد 1342 خرم آباد شاعر، منتقد و روزنامهنگار. تا کنون آثار زیر از وی منتشر شده است :
- سمفونی اشک، مجموعه شعر، انتشارات سیفا، خرم‌آباد،1391
- دههی پارادوسیکال، نقد ادبی، انتشارات سیفا، خرم‌آباد،1389
- واگویههای کاسیت، داستان کوتاه داستان نویسان لُرستان، انتشارات سیفا، خرم‌آباد،1389
- اضطراب انسان کوهنشین، مجموعه اشعار، داستان و مقالات، انتشارات سیفا، خرم‌آباد، 1389
- یک گوشه از این باغ، گفتوگو با شاعران، نویسندگان و هنرمندان لُرستان، انتشارات سیفا، خرم‌آباد،1389
- یک کوفه غربت، مجموعه شعر آئینی، مشترکاً با عبدالرضا شهبازی، انتشارات سیفا، خرم‌آباد، 1387
- ترانه و مفرغ، گزیده اشعار، نشر تکا، تهران، 1387
- زبان زاگرس، چراغی روشن به دهلیز تاریک، گزیده مقالات، داستان و شعر، انتشارات سوره مهر، تهران، 1385
- از تبار آئینه و آفتاب، خاطرات شهدای خرم‌آباد، نشر شاهد، تهران، 1383
- اندوه پنهان، مجموعه شعر، انتشارات سوره مهر، تهران، 1383
- وسوسههای خاکستری، مجموعه مقالات نویسندگان لُرستان، انتشارات افلاک، خرم‌آباد، 1382
- واگویههای کمانچه و برنو، شعر معاصر لُرستان، انتشارات افلاک، خرم‌آباد، 1382
- شوکران شعر، نقد ادبی(مجموعه مقالات)، انتشارات افلاک، خرم‌آباد، 1380
- چتر شکسته، مجموعه داستان داستان نویسان لُرستان، مشترکاً با سیدمرتضی جزایری، انتشارات افلاک، خرم‌آباد، 1380
- شعر، جنون، رهایی، نقد ادبی(مجموعه مقالات)، انتشارات افلاک، خرم‌آباد، 1377
- ترانههای مفرغ و بلوط، شعر معاصر لُرستان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لُرستان، خرم‌آباد، 1377
- بر چکاد بلند زارگرس، شعر امروز لُرستان، انتشارات اهل قلم، تهران، 1376
- بر بلندای یافته، مجموعه شعر دانشآموزان لُرستان، انتشارات اهل قلم، تهران، 1375
- بابونههای گرین، مجموعه شعر فرهنگیان لُرستان، انتشارات اهل قلم، تهران، 1375
- تصنیف کوچههای خسته، مجموعه شعر، انتشارات سوره مهر، تهران
-
حشمت اله خلقی
سلام. مطالبتان بی هیچ اغراق، واقعا سودمند بود. ممنونم. فقط کاش منبعی مکتوب و قابل ارجاع نیز ارائه می فرمودید.
سلام . از محبت حضرتعالی سپاسگزارم