کوه یافته خرم آباد

کوه یافته خرم آباد

کوه یافته خرم آباد، این کوه زیبا و دیدنی از جمله رشته کوههای منفرد سفید کوه است که دارای صخره های بسیار بلند و دیواره های سترگ می باشد کوه یافته خرم آباد دارای بهترین دیواره های صخره نوردی در غرب کشور است.کوه یافته از دوردست در تمامی دره خرم آباد قابل دیدن است  وامتداد شرق به غرب این کوه از محلی به نام دره باباعباس تا روستایی به نام میرزاوند کِی (کی به معنی سراب و چشمه) قریب به 10 کیلومتر عرض دارد.
در جنوب کوه با عظمت و پر صلابت یافته روستای سرخه لیزه و مله شبانان و در شرق روستای چنگایی و در شمال دره باباعباس و منطقه هرور (دشت هرور بین یافته کوه و سفید کوه واقع شده و  دارای منظره خیلی زیبا و دلنشینی است ) و در غرب روستای میرزاوند کی قرار دارد.
یافته کوهی است با دیواره های بلند و دره های مخوف که وصف آن تنها بعد از دیدارش مقدور می باشد و  بیشتر دیواره های سترگ و عظیم و بی نظیر در قسمت  جنوبی کوه یافته قرار گرفته است.

بلندترین قله یافته

بلندترین قله یافته به نام سرسرها ( سرسرخها ) و چال سبز می باشد.
از فراز قله یافته می توان رشته کوه کبیر کوه در جنوب و گرین کوه در شمال و دیگر کوههای اطراف را مشاهده کرد.
کوه یافته از حیث زمین شناسی و از لحاظ ریخت شناسی جزء کوههای کارستی متکامل است. ( به عبارت دیگر، این کوه از رسوبهای دوران سوم زمین شناسی و چین خوردگیهای آلپ در دوران چهارم بعد از پس روی آب در این ناحیه تشکیل شده است ).
این کوهها متشکل از آهکهای توده ای همراه با گسلها و درزهای متعدد با روندهای افقی و عمودی است . وجود این گسلها و درزها اغلب باعث می شود تا در دامنه چنین کوههایی چشمه هایی بوجود آید .
همانند دیگر مناطق کارست جهان ، کارست کوه یافته نیز تعداد فراوانی غار و پناهگاه صخره ای در دل خود دارد . غارها و پناهگاههای صخره ای این مناطق با ثبات بالای زمین ریختی از قدمت زیادی برخوردارند و رسوبات درون آنها به خوبی حفظ شده است که معمولاً عمیق و گنبدی شکل هستند که از لحاظ باستان شناسی و حتی زندگی های اولیه بشر (عصر حجر) دارای اهمیت و ثبت جهانی است .

پوشش گیاهی یافته کوه

پوشش گیاهی یافته کوه کاملاً جنگلی است و انواع درختان بلوط ، زالزالک کوهی ، گلابی وحشی ، پسته وحشی و انواع گیاهان خوراکی و دارویی در آن به وفور یافت می شود که تمرکز این پوشش در ضلع غربی (اَرجِسو – مِلَه شونو – گِلاکَه) بعلت وجود دامنه های با شیب ملایم تر بیشتر می باشد .
این منطقه از قدیم الایام محل زیست حیواناتی چون پلنگ ، خرس، گراز وحشی ، سنجاب ، کل و بز و پرندگانی مانند عقاب ، شاهین ، قرقی ، زاغ ، کبک ، کبوتر و انواع دیگر پرنده بوده است .
این کوه بخشی از منطقه حفاظت شده سفید کوه محسوب می شود
کوه یافته با وجود نزدیکی به شهر خرم آباد و به علت داشتن دیوارهای بلند و پوشش گیاهی مناسب همچنان یکی از معدود پناهگاه های بزکوهی در لرستان است.
یافته کوه از آندسته کوههای است که  در چهار فصل سال دارای آب قابل شرب است. چشمه غار قاژه در سمت شرق ، چشمه غار مغار در سمت جنوب و در ارتفاع بالا ( نزدیک قله ) ، چشمه آب ترک در سمت شمال در زیر دیواره شمالی در اول تنگه باریکه و چشمه آب غار طاق ارسلان در غرب کوه یافته و در دورن غار قرار دارد  و آب این  چشمه تا اوایل تابستان جهت شرب کافی می باشد .

آثار تاریخی و باستانی

آثار تاریخی و باستانی کوه یافته به این دیواره های صخره ای محدود نمی شود و دیرین شناسان تاکنون با مطالعه غارها و پناهگاه های باستانی موجود در این کوه بلند به آثار و شواهد ارزشمندی از حیات دهها هزار ساله بشر دست یافته اند.
نخستین بار فرانک هول دیرین شناس امریکایی در سال 1965 موفق شد ابزار و ادوات سنگی و نیز اسکلت گونه های مختلف جانوری را در غارها و پناهگاه های باستانی کوه یافته و دره خرم آباد کشف کند که از حیات 40 هزار ساله بشر در این منطقه حکایت دارد.
در سال 1384 هم هیاتی ایرانی بلژیکی مطالعه غارهای باستانی این کوه را آغاز کرد که نتایج جالبی درباره بقایای فرهنگی دوره پارینه سنگی جدید به دست آمد.
دراین کاوش ها علاوه بر مصنوعات سنگی، تعدادی آویز و مهره های تزیینی از جمله 2 صدف دریایی سوراخ شده ، 2 قطعه دندان گوزن و یک قطعه هماتیت به شکل آویز یافت شد که از کهن ترین آویزهای تزیینی یافت شده در ایران محسوب می شود.
این آثار نشانه های بارزی از وجود فرهنگ اوریناسی در این منطقه مقارن با حضور نخستین انسانهای پارینه سنگی جدید در اروپا و خاور نزدیک محسوب می شود.
بر دامنه کوه وشمال روستای سرخه لیزه یکی از قدیمی ترین ترین سکونتگاه های بشر یعنی غار یافته واقع شده است. غار یافته ( وراشکفت ) به گواه حفریات باستان شناسی که توسط باستان شناسان خارجی وایرانی بارها مورد مطالعه قرار گرفته است  یکی از قدیمی ترین مکانهای استقراری بشر در دوران پیش از تاریخ وپارینه سنگی جدید است .سابقه سکونت در این غار به بیش از 38 تا 40 هزار سال پیش باز می گردد.( هول وفلانری 1969)
علاوه بر غار یافته چندین پناه گاه ومحوطه دیگر مربوط به دوره پارینه سنگی میانه وجدید در اطراف غار ودامنه های جنوبی قله یافته وجود دارند که توسط باستان شناسان داخلی شناسایی ومورد بررسی ومطالعه نیز قرار گرفته اند .(بیگلری وسایرین 1379)
ازغارهای معروف یافته کوه اشگفت چهار در، اشگفت رو به خدا،اشگفت حسیخونی می باشد
از غارهای منطقه که آثار باستانی در آنها کشف شده می توان غارهای طاق ارسلان، قاژه و گچی را نام برد.
با بررسی دقیق نهشته های بهم ریخته آیزنمن ودیگران یک دندان بزرگ متعلق به حیوان پیدا گردید. و آن برای شناسایی به مرجان مشکور باستان جانورشناس تحویل داده شد .ایشان وهمکارانش در مرکز مطالعات ملی فرانسه (cnrs) با بررسی ها وآزمایشهایی که روی دندان مذکور انجام دادند پی بردن که متعلق به گونه ای اسب عظیم الجسه بوده که امروز نسل آن منقرض شده است (آیزنمن ودیگران)
علاوه بر آثار پیش چند اثر تاریخی مهم در دل کوه یافته وجود دارد که وجود آنها در این محیط هنوز سوال برانگیز است .یکی از این  آثار پلکانی است شگفت انگیز که از چندین پله سنگی بر روی دیواره ای کاملا عمودی ومخوف از کوه یافته به گونه عجیبی کنده شده اند  وچشم هر بیننده ای را بهت زده می نماید .
دسترسی به این پلکان از طریق جاده ای خاکی که در کیلومتر 12 جاده خرم آّباد – کوهدشت و شمال شرق روستای سرخه لیزه واقع شده  امکان پذیر است .از این جاده سنگلاخی حدود 1000 متر باید طی کرد تا به ابتدای تنگه ای معروف به تنگ گچی رسید .پس از عبور از این تنگه به یک دو راهی در دامنه غار گچی در ارتفاع 1412 متر از سطح دریا می رسیم که راه شرقی به تنگه سوسن آو و سپس به دره باباعباس و راه شمالی به سمت پلکان یاستانی وغار قاژه امتداد دارد. از این نقطه (غار گچی ) به بعدجهت دسترسی به پله ها باید تا ارتفاع 1753 متری کوهپیمائی و در بعضی نقاط کوهنوردی نمود. در طول مسیر از تنگ گچی تا رسیدن به پلکان از کنار آثاری همچون غار گچی، اِشکَفت قورچعلی ،اشکف حسین خانی، واشکفت سید عباس باید عبور نمود. از میان این آثار غار گچی به دلیل انجام مطالعات وبررسی های باستان شناختی در آن و وجود آثار وابزار سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی میانی از اهمیت خاصی برخوردار است .(بیگلری وسایرین 1379)
پس از صعود از ارتفاعی در حدود 450 متر از صخره ها وارتفاعات دامنه کوه یافته به دامنه پلکان باستانی می رسیم .پلکان یافته کوه در موقعیت جغرافیایی 33 درجه و30 دقیقه و47 ثانیه عرض جغرافیایی و48 درجه و13 دقیقه و27 ثانیه طول جغرافیایی قرار گرفته است .ارتفاع این نقطه از سطح دریا 1753 متر واز دامنه کوه یافته حدود 450 متر بلندتر است .پلکان  کوه یافته در گذشته های دور بر روی دیواره ای سنگی وعمودی کوه با موقعیت خاص ومنحصری در دل کوه کنده شده است.
این 70 پله به سطحی هموار ختم می شود که در وسط آن گودالی مستطیل شکل در ابعاد حدود سه متر در 6 متر و عمق حدود 3 متر در دل سنگ حفر شده است.
در پایین دست پله ها هم بقایای یک گودال مستطیل شکل در ابعاد گودال واقع در بالای پله ها دیده می شود که درگذر زمان از رسوبات پر شده است وآثار خرابه هایی از سنگ ساخته شده به چشم می خورد که نشان می دهد معماری نسبتا بزرگ قبلا در این مکان وجود داشته است .از بقایای سازه های معماری گذشته هم اکنون یک فضای کنده شده در دل صخره که احتمالاً آب انبار بوده است همچنان باقی است. آثار موجود در اطراف این پلکان را می توان به سه قسمت تقسیم نمود: قسمت اول سازه های معماری وصخره ای پایین پلکان ، قسمت دوم 64 پله تراشیده شده با دست وقسمت سوم سازه های معماری وصخره ای بالای پلکان.
به راستی چه نیروی پشت سر سازندگان این پله ها بوده که توانسته از سنگ سخت ، مسیری همواره بیافریند ؟ آیا تحت فشارهای حکومتی زمان خود بوده یا فراتر از آن ، یعنی اعتقادات وباورهای مذهبی باعث خلق چنین اثری شگرف شده است ؟
یافته های باستان شناختی که در اطراف این آب انبار ها ودر هر سه قسمت سازه های معماری به دست آمده از نمونه سفال های نخودی ، چرخساز ، بدون لعاب ودارای پخت کافی بودند که از بررسی سطحی این قسمتها حاصل شده است. مقایسات گونه شناسی ومطالعه بر روی یافته های سفالین از تعلق داشتن آنها به دوران تاریخی مخصوص اشکانی حکایت دارد. در ارتباط با کاربرد این مجموعه می­توان احتمال داد با توجه به اهمیت وتقدیس آب در میان مذاهب ایرانی خصوصا آئین پر رمز وراز مهر پرستی (میترائیسم) ،وجود دو آب انبار بزرگ در این مجموعه ، موقعیت قرار گیری  ( که در کوه ساخته شده اند ) شیوه دسترسی به آنها و وجود سفال اشکانی این مجموعه آثار جهت پرستش آئین مهر ایجاد شده باشد .
درباره انگیزه سازندگان این اثر اطلاع دقیقی در دست نیست اما برخی کارشناسان با توجه به وجود یک معبد در نزدیکی کوه یافته بر این عقیده هستند که این پله ها نیز بخشی از یک معبد است که در حدود 2 هزار سال قبل در دل یافته ایجاد شده
این کوه زیبا دیدنی دارای مناطقی دلپذیری چون  مغار ، قاژه ،گلاکه ، بوممیل ،تپه ، تخت نقره،ترک،کلاه سیاه،کلنسو،آب شاه میرزا،تپه،چکلشره،سر سرخه ،چال سبز،ارجستان،ریواسکوه، بند خرس آب ، برف چال ، گایر ، تاق زرد ، سیار ، شترمل ، سرکول 1و2،حسینخونی،مارلو،توحه،سوسن آو،تنگ گچی ،توک توک، و غیره تشکیل شده است

 مسیرها

۱- مسیرهای قدیم
۲- مسیرهای جدید

مسیرها اعم از جدید و قدیم به ترتیب در امتداد ضلع شرقی – غربی (از راست به چپ) یافته به شرح زیراند:

۱- مانا m 240 ( جدید )
۲- دژ m 500( جدید )
۳- آفتاب(جدید، ناتمام)
۴- گرده حسین خانی (قدیم)
۵- چشمک ( جدید ناتمام )
۶- آریا m710 ( جدید )
۷- مادر ( قدیم، ناتمام )
۸- سایه m420 ( جدید )
۹- گرده طاق زرد یا سرخه لیزه ( قدیم )
۱۰- گاشو (جدید، ناتمام)
۱۱- خشایار (جدید )

مسیرهای کوهپیمایی

در کوه یافته بیش از ۱۰ مسیر نسبتاً سخت، عمومی و زیبا وجود دارد که مورد استفاده کوهنوردان واقع می‌شود.

به دلیل ساختار و فرم خاص یافته برای صعود و دسترسی به قله آن حتی از راه‌ها و مسیرهای معمولی و کوهپیمایی، مستلزم درگیری با سنگ و در برخی نقاط و مسیرهایی مانند دختر رَه، گلاکه، سیار، کول تاک و غیره صعودی معادل با درجه‌های ۵٫۷ و ۵٫۸ و ۵٫۹ است. در زیر به برخی مسیرها اشاره می‌شود:

۱- مسیر تنگ گچی (قاژه) : روستای سرخه لیزه.

پس از رسیدن به جاده فرعی که ورودی روستای سرخه لیزه است، در سمت شمال آن به طرف دامنه کوه حرکت کرده که بعد از نیم ساعت راهپیمایی اول به تنگه گجی ) تنگه قاژه) می‌رسیم و پس از اینکه به ورودی تنگه رسیدیم در سمت چپ حرکت کرده و مستقیم به سمت بالا می‌رویم تا به غار قاژه می‌رسیم و سپس از طریق دختر ره (دختر راه) به قله سرسرها (سرسرخها) (چال سبز) می‌رسیم . این مسیر به شکل گرده‌ای بوده و در برخی نقاط نیازمند به کارگیری حمایت برای افراد مبتدی است.

۲- مسیر سیار ( به معنی سه یار و یا برای یار) : بالاتر از روستای سرخه لیزه، غار وراشکفت.

پس از رسیدن به سمت چپ غار وراشکفت از طریق تنگه طاق زرد و سپس از سمت چپ به مسیر سیار و سپس از زیر تنگه آبروی مغار و بعد غار سیار و سپس کَل فالگَهَ و بعد به قله می‌رسیم که قله در سمت شرق (راست) این مسیر است این مسیر به صورت طاقچه طاقچه کاملاً صخره‌ای است که در برخی نقاط برای افراد مبتدی نیاز به حمایت دارد.

۳- مسیر گِلاکهَ: مِلَه شونو (گردنه شبانان)

بعد از رسیدن به روستای مله شبانان حرکت را از سمت شمال روستا آغاز کرده و بعد از چند ساعت کوهپیمایی آرام به دیواره کاملاً مشکل و صعب‌العبوری برخورد می‌کنیم که قبلاً با حفظ جوانب احتیاط و استفاده از طناب‌ها و چوب‌های مختلف به سختی قابل تردد و عبور بود و به همین خاطر نام گلاکه (یعنی چوب قلابدار) را بر آن نهاده بودند در ۲۹ آبانماه ۱۳۷۱ پلکانی فلزی به ارتفاع ۲۱ متر در دل کوه یافته از طرف کوهنوردان گروه کوهنوردی یافته و با همکاری جمعی از کوهنوردان خرم‌آباد نصب شد.

این اولین کار عمرانی جدی و قابل استفاده همگانی است که در یافته کوه صورت گرفت ولی متأسفانه در حال حاضر این پلکان تخریب شده و اثری از آن نمانده است.

بعد از عبور صخره و افتادن روی خط الراس از طریق شرق وارد منطقه ارجسو (ارجستان) (ارجن به معنی ارژن) (بادام وحشی ) و سپس کل مِغار و بعد قله چال سبز می‌شویم.

۴- مسیر دختر ره
۵- مسیر تنگ تُک تُک
۶- مسیر تنگ طاق زرد