مقبره بابا طاهر
مقبره بابا طاهر، در مرکز شهر خرم آباد ودر ضلع غربی قلعه فلک الافلاک ودر کنار خانه قدیمی آخوند ابو مقبره باباطاهر قرار دارد .در گویش لری به باو طاهر معروف است اهالی شهر خرم آباد معتقدند این مقبره مربوط به بابا طاهر شاعر و عارف نامدار و سراینده دو بیتی های معروف لکی و لری است.
مقبره باباطاهر خرم‌آباد یکی از بناهای تاریخی و فرهنگی شهر خرم‌آباد است .گویا باباطاهر شاعر معروف ایرانی، لر و از اهالی خرم‌آباد بوده. در آثار و دوبیتی‌های این شاعر ایرانی از کلمات و اصطلاحات لری استفاده شده. سال‌ها پیش کتیبه‌ای چوبین در داخل بنا وجود داشته که روی آن شجره شخص مدفون با ابیاتی نوشته شده و از وی در آن با عنوان «بابا طاهر» یاد شده است. عطا حسن‌پور، یکی از باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی استان لرستان توضیح داد: در لرستان لقب «بابا» برای کسانی به کار می‌رود که اهل حق هستن و احتمالاً مقبره‌ای که به نام باباطاهر در خرم‌آباد، به یکی از همین افراد تعلق دارد .
سبک بنای مقبره ساده و متشکل از گنبد خانه ای با یک ورودی است . ساختمان اصلی آن بصورت 8 ضلعی است که چهار ضلع آن هر یک به ابعاد 2,5 متر و اضلاع فرعی هریک 1,70 سانتیمتر است . ارتفاع گنبد تا کف 6 متر است . محل قبر در داخل سردابه بوده که بر روی سردابه و کف بقعه قبری به ابعاد 52* 100*177 سانتیمتر وجود دارد . بر روی قبر ضریحی چوبی به ابعاد 127* 128* 198 وجود داشته که از بین رفته است . اطاق کوچکی به ابعاد 2,5 * 5 متر به بدنه غربی بنا در دوره معاصر الحاق شده بود . که به آن قلندر خانه می گفتند . این بنا احتمالا مربوط به دوره خوارزمشاهی وبه شماره 1922 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عطا حسن‌پور»، کارشناس میراث فرهنگی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه لرستان، در این‌باره اظهار کرد: مقبره باباطاهر در محلهای به همین نام در شهر خرم‌آباد و غرب قلعه فلکالافلاک واقع شده است و از محلههای قدیمی این شهر بشمار میآید.
وی با بیان این‌که راه دسترسی به این بنا از طریق خیابان 24 متری حکیم هم‌چنین خیابان حافظ امکانپذیر است، افزود: پیرامون مقبره قبرستان قدیمی وجود داشته و چند سنگ قبر به‌طور پراکنده در سطح آن باقی مانده است. در ضلع شرقی مقبره یک نهر آب جریان دارد و اکنون شهرداری محوطه کوچکی را در جلوی مقبره به فضای سبز اختصاص داده است.
حسن‌پور با بیان این‌که در جلوی مقبره یک پشته خاکی وجود دارد که در سطح آن سفالهای لعابدار اسلامی در قطعات ریز به رنگهای لاجوردی، فیروزهای و سبز رنگ دیده میشود، ادامه داد: منزل آخوند ابو به شماره ثبت 2432 نیز در ضلع شرقی این مقبره قرار دارد.
این پژوهشگر میراث‌فرهنگی با اشاره به تاریخچه و وجه تسمیه اثر، گفت: بنا منسوب به باباطاهر است، در این بنا هیچ کتیبه‌ای که تاریخ ساخت، سازنده و یا هویت شخص دفن شده را مشخص کند، بهدست نیامده است.
وی یادآور شد: به اعتقاد مردم خرم آباد این قبر متعلق به باباطاهر عریان شاعر و عارف مشهور است که دو بیتیهای خود را نیز به زبان لری سروده است. البته طبق کتاب تاریخ خرم آباد باباطاهر از نوادگان امام هفتم(ع) است که پس از شهادت امام رضا(ع) به لرستان آمدند، وجه تسمیه آن برگرفته از نام شخص باباطاهر است. براین اساس احتمالاً قدمت بنا به قرون اولیه اسلام میرسد اما با توجه به سبک معماری مقبره هم‌چنین تطبیق با منابع تاریخی احتمال می‌رود این مقبره محل دفن یکی از بزرگان فرقه اهل حق بوده و در اواخر دوره صفویه این مقبره بر روی قبر ایشان احداث شده است.
حسن پور با بیان این‌که قدیمیترین منبعی که از این بقعه یاد کرده کتاب جغرافیای لرستان است، افزود: علی محمد ساکی از این مقبره نام برده و حمید ایزدپناه نیز با ارائه یک تصویر از نمای بقعه آن‌را توصیف کرده است.
این کارشناس میراث‌فرهنگی در توصیف کلی بنا اظهار کرد: بنای باباطاهر بر نقشه مستطیل ساخته شده و دارای گنبد تک پوش و نیم کروی است. این بنا ظاهرأ از سه قسمت تشکیل شده که اکنون فقط دو قسمت آن باقی مانده است. در ضلع غربی مقبره اتاقی وجود داشته که ایزدپناه آن را چنین توصیف می‌کند: « اتاقی است به درازای 5 متر و پهنای 5.2 مترآن را قلندرخانه میگویند.»
وی خاطرنشان کرد: این اتاق طی چند سال اخیر تخریب شده و کاملاً از بین رفته است. ظاهراً راه دسترسی به پشت بام بنا از طریق این اطاق امکانپذیر بوده و متولی مقبره در این اطاق اقامت داشته است.
این محقق میراث‌فرهنگی بخش باقی مانده از بنای مقبره را شامل اتاق ورودی(پیش طاق) و اتاق مقبره(گنبدخانه) دانست و افزود: ورودی بنا در وسط ضلع جنوبی باز میشود. هیچ نوع قبر یا ضریحی درون اتاق مقبره وجود ندارد. مرمتهای انجام شده توسط میراث‌فرهنگی لرستان وضعیت ظاهری جدید و تقریبأ سالمی به بنا داده است.
حسن پور مصالح و موادی که در بافت بنا بهکار رفته را آجر، گچ و تعداد اندکی کاشی جدید که گوشهای از ورودی را تزئین کرده است، برشمرد و ادامه داد: بنای فوق بر نقشه مستطیل شکل و در جهت جنوبی شمالی قرار گرفته و ابعاد خارجی آن 53/6 × 8/8 متر است. در ضلع جنوبی بنا اتاق ورودی قرار گرفته و در ورودی در وسط ضلع جنوبی این اتاق تعبیه شده است.
وی تصریح کرد: عکس قدیمی این بنا نشان میدهد که تغییراتی در ورودی ایجاد شده است. اتاق ورودی بنا به صورت مستطیل و به ابعاد 5/2× 10/4 متر است. اتاق مقبره(گنبدخانه) یک طرح مربع شکل دارد که اندازه هر ضلع داخلی آن 18/4 متر است.
این پژوهشگر با اشاره به مشخصات نما و تزئینات بیرونی اظهار کرد: ورودی بنا به سوی جنوب قرار دارد و این قسمت بنا در دوره متأخر به جرزهای پیش آمده و دیوارههای قدیمی ملحق شده است. در یک نگاه اجمالی درزهای اتصال آن کاملأ از روبرو دیده میشود. سقف اطاق ورودی طی بازسازیهای اخیر به کمک آهن پوشانده شده است.
حسن پور خاطرنشان کرد: سر در ورودی این قسمت توسط آجر کاری مشبک با طرحهای چلیپایی تزئین شده که نور را به داخل هدایت می‌کند. قطع نظر از این تزئین ساده یک ردیف کاشی جدید در قالب در ورودی به کار رفته که به جز آن هیچگونه تزئین دیگری در نمای خارجی بنا وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: اعتقاد عمومی بر این است که در گذشته دو گلدسته کوچک نمای بنا را تزئین میکرده که اکنون از بین رفتهاند. هم‌اکنون بر روی سقف این مقبره گنبد کوتاه و مدوری دیده میشود که فاقد هر گونه تزئین بوده، به طور کلی نمای خارجی بنا از آجر ساخته شده است.
به گفته این کارشناس میراث‌فرهنگی ارتفاع از رأس گنبد تا کف زمین 6 متر بوده و ارتفاع گنبد تا سطح پشت بام 96.1 متر است.
حسن‌پور نقشه درون اطاق گنبد خانه را یک طرح مربع شکل دانست و گفت: اندازه هر ضلع آن 18.4 متر است که با ایجاد گوشه‌سازی، اضلاع 20 گانهای در اضلاع داخلی بنا به‌وجود آوردهاند. به این ترتیب که چهار طاقنمای بزرگ در وسط اضلاع هر دیوار برپا داشتهاند تا رأس طاق‌نماها به حد دایره گنبد مورد نظر رسیده است.
وی تصریح کرد: گوشه‌سازی دیوارها بهگونهای کوتاهتر و با زدن چهار گوشواره در سکنجها انجام شده است، سپس با دورچینی آجرها بر روی گوشهبندیها اختلاف ارتفاع را حل کرده و پایه مدوری را برای برپایی گنبد آماده کردهاند. به نظر میرسد اضلاع دیوارها به شکل یک در میان با هم برابر باشند به‌طور مثال دو جانب شرقی و غربی بقعه قرینه یکدیگرند و در وسط اضلاع هر یک ورودی وجود داشته که اینک مسدود شده است.
این پژوهشگر با بیان این‌که هم‌اکنون روشنایی داخل بقعه توسط چهار پنجره در بالای تیزه طاق‌نماها تأمین میشود، ادامه داد: اتاق ورودی بنا به‌صورت مستطیل بوده که طول و عرض آن به ابعاد 5/2×10/4 متر است.
حسن‌پور گفت: دو طاقچه فرو رفته قرینه در سمت شرق و غرب این اطاق قرار دارد. طول یکی از آنها 90 سانتیمتر و عمق یکی از آنها 81 سانتیمتر بوده و ارتفاع آنها 95 سانتی متر و 18/4 متر است.
وی با بیان این‌که در داخل اطاق گنبد خانه قبر به معنای واقعی دیده نشده است، خاطرنشان کرد: ظاهراً در محل قبر گودالی مکعب شکل ایجاد شده که به‌منزله قبر تلقی میشود. در روزهای عاشورا برگزاری مراسم شمع‌افروزی و چهل منبری در این مکان شهرت دارد. این مراسم به شیوهای خاص توسط زنان حاجتمند اجرا میشود.
منبع : دکتر عطا حسن پور»، کارشناس میراث فرهنگی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه لرستان،
