زمان مطالعه این مطلب تنها: 9 دقیقه

• محتوا پنهان

  1 محیط زیست :

  2 خاک‌

  3 آب‌

  4 هوا

  5 پیمان کیوتو

  6 رشته‌های مرتبط با محیط زیست

  7 سازمان محیط زیست

  8 مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت

  9 عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها

  10 آخرین جدول تغییرات و ارتقاء مناطق حفاظت شده لرستان :

  11 سمندر کوهستانی لرستان :

      محیط زیست     :

محیط زیست به همهٔ محیط‌ هایی که در آن‌ها زندگی جریان دارد، گفته می‌شود.مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش هستند محیط زیست را تشکیل می‌دهند و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تأثیر می‌گذارند.

عقب‌نشینی و آب شدن یخچال طبیعی در رشته‌کوه‌های آلپ (وضعیت در سال‌های ۲۰۰۲، ۱۹۹۱ و ۱۹۷۹) بر اثر گرم شدن زمین.

حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدفِ توسعهٔ هزاره و یکی از سه پایهٔ توسعهٔ پایدار شناخته می‌شود.

محیط زیست عبارت ترکیبی از دانشهای متفاوت در علم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.

تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.

سطح کرهٔ زمین به طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستمهایی گوناگون هستند که به طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.

بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۰۱، تقریباً تمامی عوامل تشکیل‌دهندهٔ محیط زیست تحت تأثیر فعالیت‌های انسان قرار گرفته‌اند.

•     خاک‌

فرسایش خاک زمین‌های کشاورزی به دست انسان.

مهم‌ترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.

مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی و یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.

•   آب‌

طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهم‌ترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آبها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.

امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشورها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰ ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.

گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.

کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشورها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رودها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.

علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:

• آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
• آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کودهای نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.

آلودگی توسط فلزات سنگین چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.

آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربنها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیلها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.

•    هوا

آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:

• گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند:
  • اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
  • گازهای حاصل از سوختن چون دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانه‌ای.
• گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
• گازهای گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
• فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.

•   پیمان کیوتو

نقشه اعضای پیمان کیوتو، که با کشورهای رنگ سبز تیره نشان داده شده‌است، قرارداد را تصویب و امضا کرده‌اند و رنگ زرد نشان دهنده کشورهایی است که پیمان را امضا کرده و در صدد تصویب آن می‌باشند. به ویژه، استرالیا و ایالات متحده آمریکا که پیمان را امضا کرده‌اند اما از تصویب آن سر باز می‌زنند.

پیمان کیوتو پیمانی است بین‌الملی به منظور کاهش صدور گازهای گلخانه‌ای، که عامل اصلی گرم‌شدن زمین در دهه‌های اخیر محسوب می‌شوند. این پیمان که پیمان‌نامهٔ ریو را تکمیل و ترمیم می‌کند در چارچوب سازمان ملل متّحد شکل گرفت.

طی سالهای اخیر با افزایش گازهای گلخانه‌ای نظیر متان، دی اکسید کربن، بخار آب و اکسید نیتروژن در جو زمین، دمای کره در حال افزایش می‌باشد که این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند در محیط زیست خواهد شد.

از این رو در سال ۱۹۹۷ طی پیمانی معروف به کیوتو کشورهای صنعتی متعهد شدند که ظرف ده سال آینده میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ۵٪ گاهش دهند و به کشورهای در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی، اعطا نمایند. البته CFC که از گازهای صنعتی می‌باشد نیز از جمله گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود، این گاز در گذشته بطور وسیع در کندانسورهای یخچال و به منظور خنک کردن درون یخچال بکار می‌رفت، اما امروزه به دلیل ایجاد اثر گلخانه‌ای، استفاده از آن در بسیاری از کشورها ممنوع شده‌است.

•  رشته‌های مرتبط با محیط زیست

رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آنها می‌توان رشته‌های مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است وبه دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری) ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.

•  سازمان محیط زیست

سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
۲- پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
۳- حفاظت از تنوع زیستی کشور.

•  مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت

مرکز سلامت محیط و کار (اداره کل بهداشت محیط و حرفه‌ای سابق) یکی از مراکز مهم زیرمجموعه معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران است که تدوین دستورالعمل‌ها و اعمال و نظارت بر اجرای مقررات محیط زیست انسانی و بهداشت محیط را در سطح کشور از طریق واحدهای بهداشت محیط معاونت‌های بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی و شهرستان‌های تابعه را بر عهده دارد. ۴ اداره این مرکز شامل: اداره بهداشت آب و فاضلاب، اداره بهداشت مواد غذایی و بهسازی اماکن، اداره کنترل عوامل محیطی مؤثر بر سلامت و اداره بهداشت مراکز درمانی، ایمنی پرتوها و پسماندها مستقیماً در حوزه محیط زیست انسانی و بهداشت محیط فعال هستند.

•  عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها

از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهرها و کارخانه‌ها اشاره کرد.

 

•   آخرین جدول تغییرات و ارتقاء مناطق حفاظت شده لرستان  :
  

 

نام منطقه	وسعت (هکتار)	دامنه ارتفاعی	تنوع گیاهی و جانوری شاخص منطقه
اثر طبیعی ملی غار ماهی کور	40	ارتفاع از سطح دریا : 760 متر	گونه های جانوری: گونه اندمیک و منحصر به فرد ماهیان کور غار ، کبک ، تیهو گونه های گیاهی : مورد، نی، جاز، بادام وحشی
پناهگاه حیات وحش سفیدکوه ازنا – دورود	25683	ارتفع از سطح دریا : حداقل 1555 متر حداکثر 2913 مترش	گونه های جانوری: قوچ و میش، پلنگ ایرانی، خرس قهوه ای، گربه وحشی، سگ آبی، گورکن ،گرگ، کبک ، تیهو و…. گونه های گیاهی : انواع گون،کلاه میرحسن،چوبک، انواع گرامینه و …
منطقه حفاظت شده اشترانکوه	81035	دامنه ارتفاعی 1300 تا 4080 متر	گونه های جانوری: پلنگ ایرانی، خرس قهوه­ای،کل وبز، گربه وحشی، کبک دری و … گونه های گیاهی : ارس یا سروکوهی، لاله واژگون، پونه اشترانکوهی، میخک اشترانکوهی، سپستان، محلب ، بنه و …
منطقه حفاظت شده سفیدکوه خرم آباد	69500	دامنه ارتفاعی1120 تا 3870 متر	گونه های جانوری: کل و بز، خرس قهوه ای، پلنگ ایرانی ، سنجاب ایرانی و … گونه های گیاهی : بلوط ایرانی، بلوط دارمازو، نسترن وحشی ، گیلاس وحشی

 

نام منطقه	وسعت (هکتار)	ارتفاعی	تنوع گیاهی و جانوری
منطقه شکار و صید ممنوع قالیکوه الیگودرز	113654		گونه های جانوری: کرکس، عقاب ،کبک دری ، پلنگ ایرانی، خرس قهوه ای، گرگ ، سنجاب ایرانی و … گونه های گیاهی : ، بلوط ایرانی، ارس، بنه ، محلب، زرشک ، بادام کوهی ،لاله واژگون و ….
منطقه شکار و صید ممنوع گرین الشتر	59750		گونه های جانوری: پلنگ، خرس ، سمور و … گونه های گیاهی : کیکم، افرا، ارجن و ….
منطقه شکار و صید ممنوع چهارشاخ نورآباد	13900		گونه های جانوری: کل و بز ، تشی ،گرگ، تیهو، کفتار و … گونه های گیاهی : انجیر خوراکی ، بلوط غرب، کیکم ‘ و …
منطقه شکار و صید ممنوع هشتادپهلو	18500	حداقل: 1350 متر حداکثر: 2983 متر	گونه های جانوری: پلنگ ایرانی، سنجاب، خرس قهوه ای، گراز، کل و بز، سبز قبا، کبک، کرکس، هما، عقاب طلایی، دارکوب، بلدرچین، سار، سهره پوشش گیاهی: بلوط، گون و …
زیستگاه سمندر لرستانی	23750	حداقل : 850 حداکثر: 1050	گونه های جانوری: سمندر کوهستانی لرستان، خرس قهوه ای، پلنگ ایرانی، کل و بز، روباه، گراز، سنجاب، کبک، تیهو ، پرندگان شکاری و … گونه های گیاهی : بلوط غرب، کیکم، بنه، خرزهره، انار، مو، بید، کنار، انجیر، جاز
تالاب بیشه دالان بروجرد	1560	ارتفاع : 1510 میزان بارندگی: 500 تا 550 میلسمتر	گونه های جانوری: حواصیل، بوتیمار، حاجی لک لک، مرغابی ها، اردک ها، هدهد، سبز قبا، سار، هامستر، موش صحرایی، گراز و … گونه های گیاهی : گز، بید ، شبدر ، نی و …
تالاب تنوردر دورود	3689	1450	گونه های جانوری: قوی گنگ، فلامینگو، اردک بلوطی، عقاب ماعی گیر، تیهو، حواصیل، بوتیمار، هدهد، سبزقبا، سهره، هامستر، موش صحرایی، قورباغه مردابی، گراز و … گونه های گیاهی : گز، بید ، شبدر ، نی و …

• سمندر کوهستانی لرستان :

یا سمندر خالدار قیصری یا سمندر قمصری یا سمندر خالدار امپراتور یا حاجی باریک او (نام علمی: Neurergus kaiseri) گونه‌ای سمندر بسیار رنگی است که در جنوب رشته کوه‌های زاگرس در نزدیکی شهبازان لرستان زندگی می‌کن

سمندر کوهستانی لرستان دارای بدنی به طول ۱۴ سانتی‌متر است و پوست آن در قسمت پشتی قهوه‌ای رنگ با خال‌ها و یا نوارهایی زرد و یا نارنجی بوده که ظاهری زیبا به این دوزیست بومی ایران بخشیده‌است. سمندر کوهستانی لرستان نخستین بار در سال ۱۹۳۸ توسط کایسر (قیصر) از شمال منطقه شهبازان استان لرستان یافت شد. این گونه به عنوان یک گونه بومی منحصراً درمرزهای جنوبی استان لرستان در بخش پاپی و شمال استان خوزستان یافت می‌شود. در منطقه کرکی از توابع شهرستان پل دختردر چشمه ها ورودهای کوچک واب شیرین این منطقه نیز تعدادی از این جانور زندگی میکنند

سمندر لرستانی از حشره‌ها، تخم و لارو آن‌ها، کرم خاکی و بندپایان کوچک تغذیه می‌کن

چنین تخمین زده می‌شود که کل جمعیت بالغ سمندر کوهستانی لرستان کمتر از ۱۰۰۰ عدد باشد. رنگ‌بندی متفاوت و زیبایی این جانور سبب شده تا سودجویان به منظور فروش آن با قیمتی بالا در بازارهای آسیایی و اروپایی اقدام به صید بی‌رویهٔ این دوزیست کرده و آن را در خطر انقراض نسل جدی قرار دهند. مردم محلی نیز که آنرا به جای سمندر، « «مارمولک رنگی» می‌نامند، سالیانه تعداد زیادی از آنها را برای فروش در جشن‌های سال نو شکار می‌کنند.

تغییر اقلیم و بروز خشکسالی در منطقه نیز در کنار عوامل انسانی یاد شده سبب گردیده است تا اندک جمعیت باقی‌مانده از سمندرهای کوهستانی لرستان به سن تولید مثل نرسیده و تعدادشان در طبیعت روزبروز کاهش یابد.

سمندر لرستانی یکی از زیباترین گونه‌های سمندر جهان در منطقه زاگرس ایران می‌باشد و فقط در کشور ایران و در منطقه شهبازان لرستان وجود دارد، این‌گونه در حال به انقراض رفتن می‌باشد. به گفته کارشناسان، ایران هنوز نمی‌تواند خود برای حفظ این سمندر اقداماتی مؤثر انجام دهد و کشورهای اروپایی از هم‌اکنون برای پرورش سمندر لرستان سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در لابراتوارهای و دانشگاه‌ها می‌کنند. کشور آلمان هزینه تحقیقاتی چندین صد میلیون دلاری را روی گونه سمندر لرستانی (اندمیک ایران) برای تکثیر در اختیار آزمایشگاه‌های دانشگاه‌های مختلف آلمان گذاشته است. حالا تعداد این «مارمولک رنگی» به‌قدری کم شده که ممکن است مردم خرم‌آباد و درود دیگر هیچ‌گاه آن را روی سنگ‌ها یا

کنار آبشارها نبینند،  هم‌اکنون کار بجایی رسیده است که به‌سختی می‌شود به حفظ حیات «سمندر لرستان» امیدوار بود

خرید و فروش سمندر لرستانی ممنوع