ژئو پارک لرستان

ژئو پارک لرستان

ژئو پارک لرستان، گردشگری به عنوان بخشی ارزشمند و زودبازده در زمینه رهیافت اقتصادی در مالحظات آمایش سرزمین مطرح است و با توجه به در دسترس بودن منابع در مقایسه با دیگرپروژهها، خطرات و هزینه های کمتری در زمینه سرمایه گذاری دارد. آمایش سرزمین به دنبال توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی درپهنه سرزمین نسبت به داشتهها، منابع طبیعی و انسانی و در نتیجه رسیدن به توسعه پایدار است. گردشگری این شایستگی را دارد که به عنوان یکی از ابعاد چندبعدی توسعه فضایی یک منطقه، در عرصه برنامههای توسعهای آمایش سرزمین، رتبه باالیی را به خود اختصاص دهد. در دهه اخیر»ژئوپارکها« به عنوان سرزمینهای هدف زمینگردشگری، رویکرداصلی توسعه در بسیاری از کشورهای پیشرفته و همچنین کشورهایی به شمار میروند که منابع و ذخایر محدود دارند و یا از دید صنایع و تولیدات وابسته به آن ضعیف هستند.
معرفی و ثبت ملی و بینالمللی مناطق توانمند با نام »ژئوپارک« به عنوان ابتکاری نوین در زمینه توسعه گردشگری و از راهبردهای مهم برای برآورد اهدافی چون پایداری و حفاظت
محیط، احیا و ثبات اقتصادی جوامع محلی )اشتغال، درآمدزایی(، ایجاد رفاه اجتماعی نسبی در روستاها و کانونهای کوچک جمعیتی کمبرخوردار صنعتی، معدنی و کمبهره از
بودجههای نفتی است. در نوشتار پیش رو با تعیین عوامل داخلی )نقاط قوت، ضعف( و خارجی )فرصتها، تهدیدها( مبتنی به روش SWOT ،ژئوپارک )به شرط داشتن مولفهها و
ملزومات( به عنوان گزینه اولویتدار در توسعه گردشگری استان لرستان با توجه به مالحظات آمایش سرزمین معرفی شد. همچنین بر پایه ماتریس IE ،راهبرد بهینه در زمینه ایجاد
ژئوپارک در استان لرستان، راهبرد یا راهبرد تهاجمی تعیین شد. به این معنی که مقوله ژئوپارک دارای مزایای بیشماری در زمینه رونق گردشگری استان از دید اقتصادی، فرهنگی،
اجتماعی و کالبدی دارد. استان لرستان از نقاط قوت و فرصتهای محیطی بیشماری در زمینه راهاندازی ژئوپارک بهرهمند است؛ بنابراین شایسته است که با اجرای راهبرد تهاجمی
در استان از نقاط قوت داخلی در راستای بهرهبرداری بیشتر از فرصتهای خارجی در زمینه معرفی و ایجاد ژئوپارک استفاده بهینه صورت پذیرد.
کلیدواژهها: آمایش سرزمین، ژئوپارک، استان لرستان، تحلیل SWOT ،گردشگری.
E-mail: Drkarimzadegan@gmail.com کریمزادگان حسن: مسئول نویسنده*
1 -پیشنوشتار
زمین مهد تولد، رویش، رشد و بالندگی تمدن بشری است. تداوم زندگی بشر و همه
موجودات به زمین وابسته است. زمین منشأ منابع و ذخایر طبیعی، میراث و گنجینههای
خدادادی بیشماری است. آگاهی نداشتن انسان در رابطه با چگونگی استفاده از
سرزمین همراه با مدیریت نادرست و بهرهبرداری غیراصولی از داشتههای سرزمین،
به کاهش بیش از حد منابع و تخریب آنها و در پایان سرزمینی با توزیع نامتوازن و
ناهماهنگ جغرافیایی نسبت به قابلیتها و منابع طبیعی و توان آن میانجامد. پیدایش
مقوله آمایش سرزمین ناشی از همین نادرستی نوع استفاده از سرزمین است؛ به این
معنی که زمین، آب، منابع و ذخایر طبیعی و ثروتهای خدادادی به درستی مدیریت
نمیشوند و بهرهبرداری از آنها خارج از پتانسیل و توان آنهاست. در اوایل قرن بیستم،
بشر به این نکته اساسی پی برد که برای بهرهبرداری با صرفه اقتصادی و مستمر از
سرزمین، باید روند بهرهبرداری را در چارچوب برنامهریزی شده تحت عنوان »
طرح مدیریت« به اجرا گذارد )مخدوم، 1392 به نقل از مالوترا، 1980 .)از آن زمان
به تدریج این واژه بر سر زبان ها افتاد و طرحهای مختلف مدیریتی در حوزههای
مدیریت شهری، مدیریت بودجه، مدیریت کشاورزی و دامداری، شیالت، پارک
داری و مدیریت توسعه در جهان پایهریزی شد )مخدوم، 1392 به نقل از کوکز،
1985 .)آمایش سرزمین شامل ساماندهی و نظام بخشی به فضای طبیعی، اجنماعی
و اقتصادی در سطوح ملی و منطقهای است. این مقوله دانشبنیان، دارای رویکردی
فضایی و منطقهای در شناخت داشتهها و توانمندیهای توسعه با توجه به قابلیتهای
محیطی سرزمین است. هدف کلی آمایش سرزمین سازماندهی فضا به منظور
بهرهوری مطلوب از سرزمین در چارچوب منافع ملی و در نتیجه گسترش پایدار
و ایجاد رفاه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. امروزه گردشگری به پدیدهای
تأثیرگذار در اقتصاد جهانی تبدیل شد ه است )ابراهیمزاده و آقاسیزاده، 1390 .)
گردشگری ابزاری مهم، کارساز، زودبازده و یکی از ابعاد چندبعدی توسعه فضایی
یک منطقه است و این توانایی را دارد که در برنامهریزیهای توسعهای جایگاه
نخست را داشته باشد و توانایی گردشگری هر منطقه یکی از تواناییهای فضایی
مورد بررسی در آمایش سرزمین است.
بنابر پیشبینی سازمان جهانی گردشگری در سال 2020 تعداد گردشگران به 5/1
میلیارد نفر خواهد رسید. گسترش گردشگری به عنوان یک راهبرد به منظور کاهش
نبود توازن منطقه ای و سرزمینی در راستای تعدیل نابرابری میان روستا و مناطق
محروم و شهر از دید فرصتها، منابع و مزایا، ضرورتی بنیادین و پرهیزناپذیر است و
باید به عنوان یکی از محورهای اساسی آمایش سرزمین مورد بررسی همهجانبه قرار
گیرد و اجرا شود )2002, Mills .)گردشگری با فراهم کردن فرصتهای جدید برای
بسیاری از روستاها و مناطق کم درآمد، به جامعه روستایی حیات دوباره میدهد؛
موجب توسعه این نواحی میشود و این سکونتگاهها را پابرجا نگه میدارد. با
توجه به اینکه یکی از رویکردهای اصلی دولت در راستای رفع محرومیت و ایجاد
محرکهای توسعه و دستیابی به هدفهای تعیین شده در سند چشمانداز بیست ساله
کشور، بهرهگیری از توان منطقههای محروم -به ویژه روستاها- در گردشگری است؛
اهمیت دادن به این مسئله در مباحث آمایش سرزمین بسیار ضروی است. گردشگری
با ماهیتی چندبعدی و بسته به شرایط محیطی، انواع گوناگونی دارد )2000, Cater .)
زمینگردشگری )Geotourism )به عنوان یکی از زیرمجموعههای گردشگری که
در سالهای اخیر با شتاب زیادی گسترش یافته و عالقمندان زیادی را به سوی خود
کشیده نیز از این اصل پیروی کرده و حتی نسبت به دیگر رشتههای گردشگری رشد
و توسعه بیشتری داشته است. ظهور زمینگردشگری بخشی از همگرایی گردشگری
طبیعتمحور است که بر موضوعات زمین، جغرافیا و گردشگری پایدار تأکید دارد.
زمستان 96 ،سال بیست و هفتم، شماره 106 ،صفحه 179 تا 192
نقش ژئوپارکها در مالحظات گردشگری آمایش سرزمین؛ مطالعه موردی: ایجاد ژئوپارک در…
180
زمینگردشگری، گردشگری آگاهانه و مسئوالنه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت
پدیدهها و فرایندهای زمینشناختی و زمینریختشناسی و آموختن چگونگی
شکلگیری و سیر تکامل آنهاست )امریکاظمی، 1388.)
»ژئوپارکها« به عنوان سرزمینهای مورد هدف زمینگردشگری، قلمرویی
جغرافیایی با تعداد مشخصی از ژئوسایتهای با اهمیت زیباییشناختی، علمی و
یگانگی و سایتهای تاریخی، فرهنگی، باستانی و بومشناختی هستند که با داشتن
ساختاری مدیریتی، حفاظتی و بهرهبرداری، سامانهای جامع را برای حفاظت از
میراث زمینشناختی و انتقال به نسل آینده به کار گرفتهاند و عامل کلیدی مهمی در
گسترش اقتصادی و دانش علوم زمین در سطح جوامع محلی هستند. معرفی و ثبت
مناطق توانمند تحت عنوان »ژئوپارک« به عنوان یک راهبرد مهم به منظور کاستن
از نابرابریهای منطقهای و در راستای تعدیل نابرابری میان مناطق محروم و کمتر
توسعه‌یافته و کالنشهرها از دید فرصتها، منابع و منافع، ضروری و پرهیزناپذیر به
شمار میرود و میتواند به عنوان یکی از محورهای آمایش سرزمین مطرح و بهطور
همهجانبه بررسی و اجرا شود.
2 -روش مطالعه
روش پژوهش، از نوع توصیفی- کمی با ترکیبی از روش پژوهش کتابخانهای و
میدانی است. برای ارائه راهبردها و پیشنهادهای اجرایی و کاربردی در زمینه معرفی
ژئوپارک در استان لرستان، نقش ژئوپارک با توجه به مالحظات گردشگری
آمایش سرزمین در چهار بعد محیطی- طبیعی، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و
کالبدی- فضایی با استفاده از روش تحلیلی SWOT ارزیابی شد. برای بهرهگیری
از روش کمی SWOT از جامعه آماری 28 نفر )طبق جدول مورگان( با رویکرد
پرسشنامه خبرگان )متخصصان و مشاوران ژئوپارک قشم، مدیران دستگاههای
مرتبط با موضوع پژوهش در حوزه سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و
گردشگری، سازمان محیط زیست، استانداری، معاونت برنامهریزی، سازمان مدیریت
و برنامهریزی استان، اداره کل زمینشناسی و اکتشافات معدنی استان و اداره کل
مراتع و جنگلداری استان( استفاده شد. پرسشنامه اولیه شامل 50 پرسش در قالب 4
جدول مجزا )بر پایه برای هر عامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید( و با سه گزینه
قابل پاسخگویی )موافقم- نظری ندارم- مخالفم( تنظیم شد. این پرسشنامه در راستای
تأیید یا رد پرسشهای مطرح شده، به 16 نفر از خبرگان و کارشناسان مطرح در
امور زمینگردشگری و ژئوپارک فرستاده شد. پس از تجزیه و تحلیل آماری نتایج
به دست آمده )تعیین روایی هر پرسش به روش امید ریاضی یا سیگمای شمارشی(،
5 پرسش حذف شد. پرسشنامه پایانی مشتمل بر 45 سوال در قالب 4 جدول مجزا
)بر پایه برای هر عامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید( و با 5 گزینه قابل پاسخگویی بر
پایه طیف لیکرت )بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم( تنظیم شد. این پرسشنامه
میان 28 نفر از خبرگان در زمینه ژئوپارک برای وزندهی و الویتبندی اهمیت
توزیع شد. همزمان با برداشت میدانی، انواع جاذبههای استان لرستان )زمینشناسی،
طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی( سایتها و پیشژئوسایتهای استان شناسایی
و فهرست شد. با تلفیق نتایج حاصل از تحلیل SWOT و نتایج حاصل از پتانسیل‌یابی
استان لرستان در زمینه ایجاد ژئوپارک، راهبرد و راهبرد کاربردی ارائه شد.
3 -ژئوپارکها رویکردی نوین در توسعه گردشگری پایدار در مالحظات
آمایش سرزمین
طبق آخرین تعریف سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی یونسکو در سال 2016 ،
ژئوپارکهای جهانی یونسکو مناطق جغرافیایی منفرد و یکپارچهای هستند که در آنها
سایتها و چشماندازهای دارای ارزش زمینشناسی بینالمللی با یک مفهوم جامع از
حفاظت، آموزش و توسعه پایدار مدیریت میشوند. ژئوپارک جهانی یونسکو، از
میراث زمینشناختی منطقه در پیوند با همه جنبههای میراث طبیعی و فرهنگی منطقه
استفاده میکند؛ تا آگاهی و درک از مسائل کلیدی پیش روی جامعه افزایش یابد.
ژئوپارک، قلمرویی با محدوده ً های کامال مشخص است که دارای مساحت کافی
و پهناور باشد و برای توسعه اقتصادی منطقه به کار آید. این قلمرو، دارای تعداد
مشخصی از سایتهای میراث زمینشناختی با اهمیت خاص علمی، زیبایی یا یگانگی
است و نمایانگر یک ناحیه و تاریخ زمینشناختی، رویدادها یا فرایندهای آن است.
این ناحیه افزون بر اهمیت زمینشناختی دارای ارزش فرهنگی، تاریخی، باستانشناسی
و بومشناختی نیز است. یک ژئوپارک، با ایجاد زیرساختهای مناسب مدیریتی اداره
میشود و اهداف گستردهای را برای توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی منطقه به کار
میبندد.
بر خالف انواع مناطق حفاظت شده طبیعی، ژئوپارکها نه تنها ورود و حضور
بازدیدکنندگان را محدود نمیکنند؛ بلکه برای حضور مردم طراحی شدهاند. در
ژئوپارکها گردشگران برای بازدید از ژئوسایتها و سایتهای طبیعی و فرهنگی
حضور دارند و این حضور موجب رونق اقتصادی پایدار جوامع محلی خواهد
شد. شرط مهم موفقیت یک ژئوپارک، وجود برنامه و راهبردهای مناسب و دقیق
در مدیریت ژئوپارک است؛ راهبردهایی برای حفاظت، بهرهبرداری صحیح،
توانمندسازی جامعه محلی و توسعه پایدار ژئوپارک. ژئوپارکها در سطح شبکه
ملی، شبکه منطقهای )مانند شبکه اروپایی یا شبکه آسیا- اقیانوسیه( و شبکه جهانی
معرفی میشوند. موضوع ژئوپارک رویکرد اصلی توسعه گردشگری در بسیاری
از کشورهای پیشرفته و همچنین کشورهایی است که منابع و ذخایر طبیعی محدود
دارند و یا از دید صنایع و تولیدات وابسته به آن ضعیف هستند. سه اصل حفاظت
و بهرهبرداری اصولی از منابع زمین، آموزش و توسعه اقتصادی پایدار که در بدنه
ژئوپارک جای دارد؛ به عنوان محورهای مهم در آمایش سرزمین نیز مطرح است.
گوناگونیبخشی به فعالیتهای گردشگری در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته
میتواند اشتغالزایی،کاهش فقر و رفاه اجتماعی نسبی را در این کانونهای کوچک
جمعیتی فراهم آورد. تجدید نظر در سیاستهای گردشگری توسط برنامهریزان و
تصمیمسازان برای رونقبخشی به مقوله گردشگری و گسیل گردشگران با اهداف
و خواستههای گوناگون به کشور از نکات برجسته در پیوند میان آمایش سرزمین
و مقوله ژئوپارک خواهد بود. تأسیس ژئوپارک، باالترین کارایی و اثر بخشی را
در زمینه اشتغال، درآمدزایی و ایجاد رفاه اجتماعی نسبی در روستاها، کانونهای
کوچک جمعیتی، شهرهای کمبرخوردار صنعتی و معدنی و همچنین شهرهای
کم بهره از بودجههای نفتی، دارد. معرفی یک محدوده تحت عنوان ژئوپارک، از
راهبردهای مهم در راستای کاهش نبود توازن منطقهای و سرزمینی و توسعه همهجانبه
آن است و به عنوان یکی از محورهای بنیادین آمایش سرزمین در راستای تعدیل
نابرابری میان روستاها، مناطق محروم و شهرها از دیدگاه فرصتها، منابع و مزایا،
ضرورتی بنیادین و پرهیزناپذیر است.
تعـادلبخشی به توزیـع جمعیت و فعالیت متناسب با توان محیطی و منابع و
ثروتهای مختلف طبیعی و خدادادی در سطح منطقه، ارتقای جایگاه صنعت
گردشگری طبیعی در اقتصاد ملی با استفاده از ظرفیتهای طبیعی، تاریخی و میراث
فرهنگی کشور، ایجاد تعادل اقتصادی در مناطق محروم و کالن شهرها، حفاظت و
بهرهبرداری اصولی و بهینه از سرمایهها، منابع و ثروتهای طبیعی در مناطق کمدرآمد
و کمبرخوردار صنعتی، توسعه زمینگردشگری منطقه، ایجاد اشتغال و به کارگیری
مردم بومی و محلی در فعالیتهای مختلف در محدوده ژئوپارک همگی از نتایج
ایجاد ژئوپارک در یک سرزمین و سازماندهی فضا به منظور بهرهوری مطلوب از
آن سرزمین در چارچوب منافع ملی و در نتیجه توسعه پایدار و ایجاد رفاه اجتماعی،
اقتصادی و فرهنگی است )شکل 1.)
بنا به نظر شبکه ژئوپارکهای جهانی یونسکو، حتی یک محدوده برجسته از نظر
میراث زمینشناختی جهانی و همچنین منطقهای با داشتن ژئوسایتهای منحصر به
فرد نمیتواند به عنوان ژئوپارک معرفی و مطرح شود؛ مگر اینکه آن منطقه برنامهای
جامع و همهجانبه برای توسعه پایدار جوامع محلی منطقه میزبان داشته باشد. توسعه
پایدار در ژئوپارک از راه گردشگری پایدار با پیروی از بهترین روشهای بینالمللی
رضا جدیدی و همکاران
181
در پایداری محیط زیست )به کارگیری استانداردهای »گردشگری سبز«( و درگیر
کردن و مشارکت مردم محلی به دست میآید؛ احترام به روش سنتی زندگی جوامع
محلی به گونهای که به آنها قدرت بخشد و حقوق بشر و کرامت آنها محترم شمرده
شود. بدون حمایت مردم محلی یک ژئوپارک جهانی یونسکو موفق نخواهد شد.
بنابراین ژئوپارکها به عنوان ابتکاری نوین در توسعه گردشگری پایدار در جهان،
با هدف نهایی رسیدن به توسعه پایدار جوامع محلی )اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،
زیستمحیطی(، میتوانند نقش مهم و تأثیرگذاری در راستای دست‌یابی به اصول و
اهداف بنیادین آمایش سرزمین داشته باشند )شکل 2 .)
4 -تاریخچه شکلگیری ژئوپارکها
بیانیه اولین سمپوزیوم بینالمللی حفاظت از میراث زمین در شهر دیژن فرانسه در سال
1991 فلسفه و پایهای برای معرفی و راهاندازی ژئوپارکها بود. این ابتکار در پاسخ
به لزوم حفظ و افزایش اهمیت زمینشناسی مناطق در تاریخ زمین به وجود آمد.
مناظر و ساختارهای زمینشناسی شاهدان اصلی تکامل سیاره زمین و عوامل توسعه
پایدار آینده هستند.
از سال 1992 ،موضوع ژئوپارکها در ارتباط با حفاظت از سایتهای زمینشناختی
مطرح شد و در سال 1997 در بخش علوم زمین یونسکو، برنامهایی با همین عنوان
آغاز به کار کرد. طرح ژئوپارکهای جهانی یونسکو در سال 1999 در یکصدو
پنجاه و ششمین نشست کمیته یونسکو به تصویب رسید. شبکه ژئوپارکهای اروپایی
)Network Geoparks European; EGN )در سال 2000 با هدف حفاظت از
گوناگونی زمینشناختی در راستای ترویج میراث زمینشناختی به عموم مردم و
همچنین حمایت از توسعه اقتصادی پایدار از قلمروهای ژئوپارک از راه توسعه
زمینگردشگری تأسیس شد و با چهار کشور از فرانسه، آلمان، اسپانیا و یونان کار
خود را شروع کرد. هماکنون 58 عضو از 21 کشور جهان در این شبکه عضو هستند.
شبکه ژئوپارکهای اروپایی افزون بر میراث زمینشناختی به عنوان عنصر بنیادین
در ارتقای ژئوپارکها، رویکردی جامع نیز در حمایت از میراث طبیعی و فرهنگی
برگرفتهاند.
در سال 2001 شبکه ژئوپارکهای اروپا تفاهمنامه رسمی با بخش علوم زمین
یونسکو امضا و به موجب آن یونسکو حمایت خود را از این شبکه اعالم کرد.
تفاهمنامه بعدی با یونسکو در سال 2004 به امضا رسید که به موجب آن EGN مسئول
اروپایی تشکیل شبکه جهانی ژئوپارکهای ملی تحت حمایت یونسکو شد. ارتباط
شبکه ژئوپارکهای اروپایی با یونسکو پیش از پیش تقویت شد؛ به گونهای که در
طول اولین کنفرانس بینالمللی ژئوپارکها که در سال 2004 در چین برگزار شد؛
شبکه جهانی جدیدی از ژئوپارکها شکل گرفت. با حمایت سازمان آموزشی، علمی
و فرهنگی یونسکو ، 17 عضو شبکه ژئوپارکهای اروپایی و 8 ژئوپارک از چین
برای ایجاد شبکه جهانی ژئوپارکهای ملی با نام معمول شبکه ژئوپارکهای جهانی
)GGN )با هم متحد شدند. در حال حاضر )تا پایان سال 2017 ،)127 ژئوپارک از 35
کشور جهان، در شبکه جهانی ژئوپارکهای یونسکو عضو هستند. هدف اصلی این
شبکه نه تنها تبادل اطالعات میان کارشناسان زیر چتر یونسکو بود؛ بلکه شناسایی و
حفاظت از میراث طبیعی، زمینشناختی و فرهنگی منحصربه فرد در سراسر کره زمین
در رأس برنامههای یونسکو قرار داشت )2004, Patzak and Eder .)در واقع یونسکو،
شبکه جهانی ژئوپارکها را با هدف ارتقای سرزمینهای سراسر دنیا راهاندازی کرد
که نمونههای مهم و با ارزشی از میراث زمینشناختی کره زمین را دربر دارند؛ تا با
یک راهبرد برای توسعه اقتصادی ناحیهای، بهصورت یکپارچه و یکدست درآیند.
این شبکه، سه هدف اصلی حفاظت از طبیعت سالم، ترویج علوم زمین و توسعه
اقتصادی پایدار را دنبال میکند.
شبکه جدید ژئوپارکهای آسیا- اقیانوسیه )Network PacificGeoparks Asia; APGN )
نیز به عنوان دومین شبکه منطقهای و با تالش مالزی شکل گرفته است. در واقع
آخرین تحوالت پس از تأسیس شبکه جهانی ژئوپارکها، پیشنهاد برای تأسیس
شبکه جدیدی به نام شبکه ژئوپارکهای آسیا- اقیانوسیه در خالل برگزاری اولین
کنفرانس منطقهای در نوامبر 2007 در لنگکاوی مالزی بود. این پیشنهاد، در طی
نشستی توسط شبکه جهانی ژئوپارکها در سومین کنفرانس ژئوپارکهای یونسکو
در ژوهانسبورگ آلمان )2008, Germany/Osnabruck )مورد تأیید قرار گرفت.
مهمترین هدف این شبکه، فراهم آوردن یک سکوی شبکهای است که توانایی
ارتقای راهبرد حفاظت از میراث زمینشناختی و تأسیس ژئوپارک در راستای توسعه
ژئوپارکها در منطقه آسیا- اقیانوسیه داشته باشد. در خالل سیزدهمین کنفرانس
ژئوپارکهای اروپایی )2015, EGN )که در کشور فنالند برگزار شد؛ پیشنهاد تبدیل
موضوع ژئوپارک به یک »برنامه« رسمی یونسکو مورد بحث قرار گرفت. بر پایه
این پیشنهاد، برنامه بینالمللی علوم زمین که برنامهای مشترک یونسکو و اتحادیه
بینالمللی علوم زمین )IUGS )است؛ ژئوپارکها را نیز پوشش داد و نام آن به برنامه
بینالمللی ژئوپارکها و علوم زمین )IGGP )تغییر یافت. در اواخر سال 2015 ،با
ً به عنوان یکی از برنامه های
تصویب مجمع عمومی یونسکو، برنامه ژئوپارکها رسما
این سازمان اعالم شد.
5 -بحث
5 -1 .محدوده مطالعاتی
استان لرستان در جنوب باختر ایران میان 46 درجه و 50 تا 51 درجه و 1 دقیقه طول
خاوری از نصف النهار گرینویچ و 32 درجه و 40 دقیقه تا 34 درجه و 23 دقیقه عرض
شمالی از نصف النهار گرینویچ جای دارد و میانگین ارتفاع آن بیش از 2200 متر از
سطح دریاست. پستترین نقطه استان در جنوبیترین ناحیه استان با ارتفاع 239 متر از
سطح دریا و بلندترین قله آن اشترانکوه با ارتفاع 4080 متر از سطح دریاست که در
میان رشتهکوه زاگرس جای دارد. گستردگی استان حدود 28306 کیلومتر مربع است
که % 7/1 از مساحت کشور را اشغال کرده است. این استان از شمال با استانهای
مرکزی )شهرستانهای اراک، سربندر و خمین( و همدان ) شهرستانهای نهاوند و
مالیر(، از خاور با استان اصفهان )شهرستانهای گلپایگان، فریدن و فریدون شهر(، از
جنوب با استان خوزستان )شهرهای دزفول و اندیمشک( و از غرب با استانهای ایالم
)شهرستان درهشهر( و کرمانشاه )شهرستانهای اسالمآباد و هرسین( همجوار است.
5 -2 .جاذبههای گردشگری استان لرستان
استان لرستان یکی از غنیترین و نیز زیباترین استانهای کشور از دید جاذبههای
طبیعی است. گوناگونی پدیدههای زمینشناختی نیز در این استان کمنظیر و در برخی
موارد بیهمتاست. قرارگیری مجموعهای از جاذبههای تاریخی، معماری، اجتماعی
و فرهنگی چشمگیر در کنار جاذبههای طبیعی و زمینشناختی سبب شده است که
لرستان پتانسیل مناسبی در راستای معرفی و ثبت ملی و بینالمللی مناطق توانمند با نام
»ژئوپارک« به عنوان یکی از رویکردهای نوین در گردشگری در جهان داشته باشد.
با بررسیهای میدانی مقدماتی صورت گرفته در گستره استان، جاذبههای این استان
در جدول1 فهرست شده است.
SWOT تحلیل. 3 -5
تحلیل SWOT برای اولین بار در سال 1950 توسط دو فارغالتحصیل مدرسه بازرگانی
هاروارد به نامهای جورج آلبرت اسمیت و رولند کریستنسن مطرح شد. در آن زمان
این تحلیل ضمن کسب موفقیتهای روز افزون به عنوان کسب ابزار مفید مدیریتی
شناخته شد. اما شاید بیشترین موفقیت مشهود این تحلیل زمانی به دست آمد که
Welch Jack از جنرال الکتریک در سال 1980 از آن برای بررسی راهبردهای
GE و افزایش بهرهوری سازمان خود استفاده کرد )2006., al et Duarte .)تحلیل
SWOT یکی از ابزارهای تدوین راهبرد است؛ با استفاده از این تحلیل این امکان
ً به تجزیه و تحلیل محیطهای داخلی و خارجی پرداخته و
حاصل میشود که اوال
ً تصمیمات راهبردی برگرفته شود که قوتهای سازمان را با فرصتهای محیطی
ثانیا
متوازن سازد.
مراحل کار در انجام تحلیل SWOT را میتوان بهصورت زیر بر شمرد:
نقش ژئوپارکها در مالحظات گردشگری آمایش سرزمین؛ مطالعه موردی: ایجاد ژئوپارک در…
182
1 )تشکیل جلسه تجزیه تحلیل SWOT و توصیح اجمالی هدف جلسه و مراحل
انجام کار.
2 )استفاده از روش توفان ذهنی برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصتها
و تهدیدها.
3 )اولویتبندی عوامل داخلی و خارجی و تهیه پرسشنامه.
4 )تشکیل ماتریس عوامل داخلی )IFE.)
5 )تشکیل ماتریس عوامل خارجی )EFE.)
6 )طراحی ماتریس IE و انتخاب راهبرد مناسب.
7 )ارائه راهبردها و اقدامات مورد نیاز برای انجام راهبردهای تعیین شده.
– تعیین عوامل داخلی و خارجی )IFE )و )EFE :)مهمترین عوامل داخلی و
خارجی اثرگذار در زمینه نقش ژئوپارک در چهار بعد محیطی، اقتصادی،
فرهنگی- اجتماعی و کالبدی در توسعه گردشگری استان با استفاده از روش توفان ذهنی
)Brainstorming )مورد شناسایی و ارزیابی قرار گرفت و دستهبندی شد.
– ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی: پس از دریافت نظرات پاسخدهندگان به
پرسشنامه، میزان اهمیت هر عامل تعیین و سپس وزن هر یک از شاخصهای عوامل
داخلی و خارجی مشخص شد )جدولهای 2 و 3 .)سپس ماتریس ارزیابی عوامل
داخلی )IFE )و عوامل خارجی )EFE )ایجاد شد. در ستون اول مربوط به وزن نسبی
به هر عامل ضریب وزنی میان صفر )بیاهمیت( تا یک )سیار مهم( با توجه به اثر
محتوای آن عامل بر موفقیت راهبردی فعلی، اختصاص داده شده است. در واقع در
ستون وزن نسبی میزان درصدی که -به نظر کارشناسان- هر عامل میتواند مؤثر در
وضعیت فعلی باشد؛ لحاظ میشود. جمع پایانی همه عوامل یک خواهد بود. به این
منظور پس از تعیین اولویت عوامل توسط کارشناسان ، ستون بهنجار شد تا وزنهایی
میان صفر تا یک برای هر عامل به دست آید و مجموع اوزان نیز یک شود. این ستون
بر پایه روش AHP به دست آمده است.
در ستون دوم میانگین رتبهای بر پایه میانگین نظرات کارشناسان و خبرگان بر پایه
پاسخهای داده شده به پرسشنامه )طیف لیکرت(، با استفاده از نرمافزار spss به دست
آمده است. ستون سوم امتیاز وزنی حاصلضرب وزن نسبی در میانگین رتبهای تعیین
شده است. جمع پایانی این بخش میان صفر تا 4 است. به نظر پژوهشگران چنانچه
جمع امتیاز این مرحله بیش از 5/2 باشد؛ قوتها بر ضعفها چیرگی دارند و اگر زیر
5/2 باشد عکس این موضوع صادق است .
– اولویتبندی پایانی عوامل داخلی و خارجی: با توجه به نتایج به دست آمده از
ماتریس تحلیل swot ،اولویتبندی هر یک از مؤلفهها با اعمال دیدگاه و نظر خبرگان
مشارکتکننده تعیین شد. همانگونه که از جدول 6 دریافت میشود؛ مجموع امتیاز
پایانی عوامل داخلی نقش ژئوپارک در گردشگری استان در ماتریس ارزیابی عوامل
داخلی 916/3 به دست آمده است که به معنای قوت عوامل داخلی در استان است.
بر این اساس نتیجه میشود که قوتهای پیش روی استان در زمینه ایجاد ژئوپارک
بر ضعفها چیرگی دارد.
مجموع امتیاز پایانی عوامل خارجی در ماتریس ارزیابی عوامل خارجی
674/3 به دست آمده و این امتیاز به معنای چیرگی فرصتها بر تهدیدها در زمینه
راهاندازی ژئوپارک در گردشگری استان است. همچنین مؤلفه »نقش ژئوپارک
در ترویج و معرفی پتانسیلها و میراث طبیعی، چشماندازها و میراث زمینشناختی
)افزایش آگاهی همگانی(« با میانگین رتبهای 75/4 و امتیاز وزنی 378/0 به عنوان
مهمترین نقطه قوت در زمینه ایجاد ژئوپارک در راستای توسعه گردشگری در استان
لرستان به شمار میرود.
مؤلفه »نقش ژئوپارک در مدیریت، حفاظت رسمی و قانونی )اصولی( از میراث
زمینشناختی )ژئودایورسیتی، چشماندازها( و دیگر مناطق طبیعی بدون شیوهنامه
حفاظتی و بهرهبرداری پایدار« با میانگین رتبهای 50/4 و امتیاز وزنی 375/0 با اختالف
بسیار جزیی دومین رتبه را در میان نقاط قوت ژئوپارک به خود اختصاص داد.
در برابر آن مؤلفه »نقش ژئوپارک در پیادهسازی و اجرای ساختارهای زیربنایی با
حفظ سبک معماری سنتی و رعایت فرهنگ محلی و به کارگیری مصالح بومی در
ساخت و سازها« با میانگین رتبهای 71/3 و امتیاز وزنی 013/0 به عنوان کماهمیتترین
نقطه قوت ژئوپارک تعیین شد.
در بررسی امتیازات مؤلفههای عوامل خارجی، مؤلفه »وجود گوناگونی
زمینشناختی )ژئودایورسیتی( و پدیدههای چشمگیر طبیعی در استان لرستان » با
میانگین رتبهای 52/4 و امتیاز وزنی 393/0 به عنوان مهمترین فرصت موجود در
استان در زمینه ایجاد ژئوپارک تعیین شد. مؤلفه »فرصت معرفی استان به عنوان یکی
از مقاصد مهم گردشگری در کشور )گوناگونی بخشی به مقاصد گردشگری(« با
میانگین رتبهای 48/4 و امتیاز وزنی 371/0 به عنوان دومین فرصت در زمینه راهاندازی
ژئوپارک در استان تعیین شد.
در برابر آن مؤلفه »وجود نهادها و انجمنهای مردم نهاد در بخش گردشگری در
استان »با میانگین رتبهای 69/3 و امتیاز وزنی 029/0 به عنوان کماهمیتترین فرصت
نسبت به دیگر فرصتهای پیش روی استان در این زمینه مطرح است.
در مورد نقاط ضعف و موانع )تهدیدها(، کارشناسان و متخصصان خبره در
این زمینه بر این باورند که مؤلفه »پیامدهای منفی ناشی از زمانبر بودن بهرهبرداری
اقتصادی حاصل از فعالیتهای ژئوپارک« با میانگین رتبهای 11/3 و امتیاز وزنی
236/0 به عنوان مهمترین نقطه ضعف ژئوپارک و مؤلفه«نبود ساختار خودگردان
اقتصاد محلی و مدل اقتصادی استاندارد مشابه ژئوپارک در کشور« با میانگین رتبهای
50/3 و امتیاز وزنی 276/0به عنوان مهمترین تهدید در زمینه ایجاد ژئوپارک تعیین
شد. در برابر آن مؤلفه »الگوبرداری منفی جوانان و افراد محلی از گردشگران در
نتیجه ایجاد ژئوپارک در استان« با میانگین رتبهای 57/2 و امتیاز وزنی 018/0 به عنوان
کماهمیتترین نقطه ضعف ژئوپارک در استان و مؤلفه »پیامدهای زیستمحیطی
مخرب در اثر توسعه زیرساختهای ژئوپارک و توسعه گردشگری« با میانگین
رتبهای 71/2 و امتیاز وزنی 010/0 به عنوان کماهمیتترین تهدید در زمینه راهاندازی
ژئوپارک در استان به شمار میرود. ترتیب اولویتبندی دیگر مؤلفهها و عوامل در
جدول 4 آورده شده است:
– تطبیق و تعیین راهبردهای مؤثر در ایجاد ژئوپارک در استان لرستان: از رویارویی
نقاط ضعف و قوت و همچنین فرصتها و تهدیدها در جدول SWOT راهبردهای
4 گانه تدوین شد )جدول 5.)
– طراحی ماتریس IE و انتخاب مناسبترین راهبرد: برای تعیین مناسبترین
راهبرد در زمینه راهاندازی ژئوپارک در استان، نمرات حاصل از ماتریس
ارزیابی عوامل داخلی و خارجی در ابعاد افقی و عمودی )شکل 3 )قرار گرفت
)کردنائیچ و عادلآذر ، 1388 .)بر این اساس راهبرد تهاجمی در راستای ایجاد ژئوپارک
با توجه به مالحظات گردشگری آمایش سرزمین در استان لرستان تعیین شد.
این راهبرد نشان از این دارد که مقوله ژئوپارک دارای مزایای بیشماری در زمینه
رونق گردشگری استان از دید اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و کالبدی است. همچنین
استان لرستان نیز با بررسیهای مقدماتی انجام گرفته در زمینه جاذبههای طبیعی،
زمینشناختی، فرهنگی و تاریخی پتانسیل خوبی برای معرفی چندین ژئوپارک در
سطح ملی دارد. بنابراین شایسته است که با اجرای راهبرد تهاجمی در استان از نقاط
قوت داخلی در راستای بهرهبرداری بیشینه از فرصتهای خارجی در زمینه معرفی و
ایجاد ژئوپارک استفاده بهینه و مفیدی صورت پذیرد. از جمله فعالیتهای اجرایی در
این راهبرد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– انجام فعالیتهای منسجم )کوتاهمدت- میانمدت( به منظور ثبت ملی ژئوپارکهای
پیشنهادی استان.
– انجام اقدامات راهبردی برای معرفی و ثبت بینالمللی ژئوپارکهای پیشنهادی استان.
– اجرای برنامههای فرهنگی، ترویجی- آموزشی برای ارتقای سطح آگاهی و
مشارکت جامعه محلی.
– معرفی ظرفیتهای بهرهبرداری گردشگری برای سرمایهگذاری دولتی و خصوصی
در محدوده ژئوپارکهای پیشنهادی.
رضا جدیدی و همکاران
183
– طراحی و اجرای بستههای اقتصادی برای عرضه و صدور تولیدات و کاالهای
محلی متناسب با فعالیتهای ژئوپارک.
– اجرای برنامههای پرآوازهسازی )برندینگ( برای کسب شهرت ملی و بینالمللی
ژئوپارکهای پیشنهادی.
– تهیه طرح جامع ژئوپارک با هدف ارائه برنامههای مدیریتی، حفاظتی،
بهرهبرداری و بررسی زیرساختها و امکانات موجود و رسیدن به وضعیت مطلوب.
– تدوین بستهها و برنامههای گردشگری مرتبط با فعالیتهای زمینگردشگری
و ژئوپارک.
– اجرای برنامههای آموزشی- ترویجی برای دستاندرکاران و راهنمایان
گردشگری استان و ارائه برنامههای هدفمند به آنها.
6 -نتیجهگیری
بر پایه نتایج حاصل از تحلیلی راهبردی SWOT ،نقش و مزایای بیشمار ژئوپارک
در زمینه محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی در راستای توسعه گردشگری
مناطق دارای پتانسیل معرفی محدودههای پیشنهادی، تأیید شد. همچنین مشخص
شد برنامهها و اصول بنیادین در ژئوپارک ً ها کامال منطبق با اصول آمایش سرزمین
)حفاظت محیط و احیای منابع، حراست از میراث فرهنگی، رفع محرومیتها در
مناطق محروم، کارایی و بازدهی اقتصادی( است. بنابراین بهرهبرداری بهینه از توان
طبیعی و قابلیتهای محیطی یک سرزمین به عنوان راهبرد مکمل توسعه مناطق
میتواند گامی مطمئن برای پیشرفت و توسعه فضاهای روستایی و جوامع محلی در
همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیستمحیطی به شمار رود. ژئوپارک به
عنوان رویکردی جدید در توسعه گردشگری در جهان، با سه هدف اصلی حفاظت
و بهرهبرداری اصولی از منابع زمین، آموزش و توسعه اقتصادی پایدار، میتواند
باالترین کارایی و اثربخشی را در زمینه اشتغال، درآمدزایی، ایجاد رفاه اجتماعی
نسبی در مناطق محروم و جوامع محلی داشته باشد. همچنین با تلفیق نتایج حاصل
از بررسیهای میدانی مقدماتی صورت گرفته در زمینه جاذبههای مختلف طبیعی،
ژئوسایتها و جاذبههای فرهنگی و تاریخی استان لرستان و راهبرد بهینه تعیین شده
بر پایه ماتریس IE( راهبرد تهاجمی( در زمینه نقش ژئوپارک در توسعه گردشگری
استان، شایسته است که با استفاده از نقاط قوت داخلی در راستای بهرهبرداری بیشینه
از فرصتهای خارجی در زمینه معرفی و ایجاد ژئوپارک در استان استفاده شود.
بنابراین پیشنهادات زیر در این زمینه میشود:
– لحاظ کردن موضوع ژئوپارکها در اسناد باالدستی مرتبط با مقولهی گردشگری:
نظر به اهمیت مقوله ژئوپارک و نتایج حاصل از انجام این پژوهش و همچنین با
توجه به تجربیات سالهای گذشته و کارشناسان این حوزه، شایسته است موضوع
یاد شده به عنوان یکی از بندهای مورد توجه در زیرمجموعه بندهای گردشگری در
اسناد باالدستی مانند طرح ملی آمایش سرزمین، برنامههای پنجساله توسعه سیاسی،
اقتصادی، فرهنگی جمهوری اسالمی ایران و برنامههای عمران شهری- روستایی
گنجانده شود.
– اقدام برای ثبت مناطق پیشنهادی در شبکه ملی ژئوپارکهای کشور: با توجه به
شکلگیری کمیته ملی ژئوپارکهای کشور به محوریت سازمان زمینشناسی و
اکتشافات معدنی و همکاری سازمانهای حفاظت محیط زیست، میراث فرهنگی،
صنایع دستی و گردشگری، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری و کمیسیون ملی
یونسکو، پیشنهاد میشود مناطق مستعد زیر پس از طی کردن مراحل مقدماتی و
آمادهسازی به عنوان ژئوپارک، برای ثبت در این فهرست پیشنهاد شود. گفتنی
است برای تعیین محدوده دقیق ژئوپارکهای پیشنهادی الزم است ارزیابی
دقیق و فعالیتهای کارشناسی استاندارد توسط کارشناسان امر صورت پذیرد؛
الف( ژئوپارک پیشنهادی کوهدشت؛ ب( ژئوپارک پیشنهادی کبیرکوه )سیمره(؛
ج( ژئوپارک پیشنهادی اشتران کوه و گهر.
– ثبت ژئوسایتهای موجود در محدوده ژئوپارک در فهرست میراث طبیعی ملی: با توجه
به اینکه در حال حاضر قوانینی درکشور وجود ندارد که بهطور مستقیم به حفاظت
از میراث زمینشناختی اشاره داشته باشد؛ ثبت سایتها و محوطههای مربوطه در
فهرستهای موجود، از جمله فهرست میراث طبیعی ملی کشور میتواند راهکار
مناسبی باشد و سبب حفاظت قانونی از این آثار شود.
– برپایی کارگاهها و دورههای آموزشی برای جوامع محلی در استان: آموزش درست
به مردم محلی استان و تشریح اهمیت حفظ و حراست از طبیعت و چشماندازهای
زمینشناختی و همچنین آموزش روشهای صحیح برخورد با گردشگران و ترغیب
مردم به راهاندازی و تجهیز اقامتگاههای محلی برای ارائه خدمات به گردشگران و
کسب درآمد، موجب عالقمند شدن آنها به برنامههای توسعه گردشگری در منطقه
میشود و مقدمات ایجاد یک ژئوپارک را فراهم میکند. همانگونه که پیش از این
گفته شد؛ بدون مشارکت جامعه محلی ژئوپارک معنا پیدا نمیکند.
– جذب سرمایهگذار برای توسعه زیرساختها: هزینههای مربوط به ساخت، توسعه،
ً بیشترین بخش بودجه مورد نیاز
تجهیز و نگهداری زیرساختهای گردشگری معموال
برای توسعه گردشگری منطقهای را به خود اختصاص می دهد. این هزینه برای بخش
مدیریت و حاکمیت محلی سنگین و تأمین آن دشوار است. یکی از راههای تأمین
این هزینه، جذب سرمایهگذاران با استفاده از تسهیالت و مشوقهای گوناگون است.
این امر از طریق برپایی همایشها و سمینارهای سرمایهگذاری امکانپذیر است؛ تا
ضمن معرفی جاذبههای منطقه، چشمانداز روشن و دقیقی برای آینده سرمایهگذاری
مشخص شود.
نقش ژئوپارکها در مالحظات گردشگری آمایش سرزمین؛ مطالعه موردی: ایجاد ژئوپارک در…
184
شکل 1 -نقش ژئوپارک در توسعه گردشگری مالحظات آمایش سرزمین.
رضا جدیدی و همکاران
185
شکل 3 -ماتریس IE ،الگوی ارزیابی و انتخاب راهبرد بهینه در زمینه ایجاد ژئوپارک در استان لرستان.
شکل 2 -نقش ژئوپارکها در ابعاد مختلف توسعه پایدار.
نقش ژئوپارکها در مالحظات گردشگری آمایش سرزمین؛ مطالعه موردی: ایجاد ژئوپارک در…
186
کارکرد فهرست جاذبه‏ها
غار یافته، غار پاسنگر، غار قمری، غار ارجنه، غار کنجی، قاژه، غار کوگان، غار هومیانف غار سمسا، غار بردسفید، غار دوشه، ، غار تیشه کن، غار
بتخانه، غار کلماکره، غار میرمالس، فار شیران، غار کول منی، غار پیردوسی
غارها و
پناهگاههای
طبیعی صخرهای
دره خرمآباد، دره سرطرهان، دره پیرجید، دره باباعباس، دره و غار ویزنهار، دره مخملکوه، دره شهنشاه )گوشه(، دره شوی، درههای جکان و
دهقادی، دره تخت شاه )کهمان(، دره نگاه، دره حوض موسی، دره میانشهر
درههای مهم
آبشارها آبشار آبسفید، آبشار آفرینه، آبشار نوژیان، آبشار بیشه، آبشار وارک، آبشار چکان، آبشار گریت
درخت کهنسال چنار قلعهنصیر 2 ،درخت کهنسال زربین شهنشاه، درخت چنار قلعهنصیر 1 ،درخت کهنسال بنه شهنشاه 2 ،درخت کهنسال دارتی،
درخت کهنسال چناراحمدآباد 2،آبشار چکان، تاالبهای تنگ فنی،آبشارهای درهگرم،درختان کهنسال زیتونورهزرد،آبشاردرهگرمودرهشیرز،
حدود 42 روستای هدف گردشگری در سطح استان
دیگرآثار
طبیعی
راههای باستانی لرستان بیشتر شاهراههایی است کهازدورههای پیش ازتاریخ ودورههای تاریخی پیش ازاسالمودرعصراسالموپس ازآن، اهمیت
زیادی داشتهاند )شمال به جنوب وباختربه خاور( پل گاومیشان کوهدشت
راههای باستانی
تاریخی، باستانی
و معماری استان
لرستان
قلعه فلکاالفالک، قلعه منگره، قلعه سرقال، قلعهرکی، قلعه بهرام، قلعه شهنشاه )گوشه(، قلعه قالجق، قلعه چشمک، قلعه رزه، قلعه نصیر، دژ گریت،
قلعه یا زاخه، منار خرمآباد، دژ شینه سلسله، قلعه کورگان کوهدشت، قلعه گمور کوهدشت، قلعه سیله، قلعه کوهزاد، قلعه چق )جغد(، قلعه منیژه،
قلعه چنگری، دژ زاللانگیز
دژها، برجها و
منارهها
تپه خانجان خانی خرمآباد، گورستان چشمک پلدختر، تپه سراب »ناوه کش«، سنگ نبشته سراب چنگایی، سنگ نبشته قرن ششم، نقاشیهای غار
دوشه، کتیبه دره حوض موسی، کتیبهای به خط عبری خرمآباد، کتیبهها و تپههای باستانی ازنا، تپه قرق بروجرد، تپه قالمیان )رمیو( بروجرد، تپه حمام
دلفان، تپههای چغاسبز و کفتارلو کوهدشت، تپه پیاره و تپه درکه
کتیبهها و
تپههای باستانی
مراکزعبادی مساجد مسجد جامع خرمآباد، مسجد قلعهبروجرد، مسجد جامع بروجرد
اسالمی
بقعه شاهزاده احمد )شاهچراغ(، مقبره میرسید علی، امامزاده جعفر بروجرد، بقعه امامزاده قاسم بروجرد، امامزاده محسن )ع(
، امامزاده ویلیان، گنبد شاه محمد، گنبد ابوالوفا، مقبره حیاتالغیب پلدختر، گورستان روستای میراحمدی، گورستان رازان،
گورستان هرهباغ، مقبره دره پیرجید، مقبره فلکالدین، مقبره باباطاهر، مقبره زیدبنعلی، مقبره پیرشمسالدین، مقبره جالله
خرمآباد، دو برادران، مقبره خضر، قبر سیدجمالالدین واعظ اصفهانی، مقبره شاهزاده ابوالحسن، گورستان قدیمی سلطان
مشرق سلسله
مقبرهها، امامزادهها
وآرامگاهها
بازارها و بازار میرزا سیدرضا خرمآباد، بازار قدیمی بروجرد
تیمچهها
منطقه چاپلق و ززماهرو در شهرستان الیگودرز، چغلوندی، مالوی و معموالن در شهرستان خرمآباد، چغابل و رومشکان در کوهدشت هفتچشمه،
سردشت و چراغآباد در دلفان(، مسیرهای کوچ عشایر و ایالت لرستان و قشالق و ییالق آنها
مناطق مهم
عشایری و
روستائی
فرهنگی و
عشایری
مهد سه فرهنگ اصیل ایرانی یعنی »فرهنگ لری«، »فرهنگ لکی« و »فرهنگ بختیاری«، مقامهای آوازی، رقصهای محلی، پوشاک محلی، صنایع
دستی، سوگواری عاشورادرلرستان، طب سنتی لرستان، مراسم عزاداری و عروسی سنتی، بازیهای محلی
فرهنگ و آثار
معنوی لرستان
دره شیرز، تاالب تنگ فنی، تاالب لفانه، تاالب بیشه داالن بروجرد، آبشارها )آبسفید، آفرینه، نوژیان، بیشه، وارک، چکان، گریت(، الیههای رنگین
در حوالی خرمآباد، چشماندازهای قالیکوه، چشماندازهای سپید دشت، سرینمکیهرمز )رخنمون سازند(، رخنمون زیبای سازندها – سازند کشکان
و سازند امیران در مخملکوه
چشماندازهای
زمینشناختی و زمینشناختی
پیش‏ژئوسایت‏ها
)بر پایه ردهبندی
امریکاظمی،
پدیدههای ساختاری و چینخوردگیهای پلدختر، عوارض ساختمانی موجود در سازند گچساران، سازند آسماری- شهبازان در اتوبان جدید 1388)
خوزستان )حوالی پلدختر(، ناودیس معلقالشتر، رادیوالریتهای دلفان الیگودرز )زمینساخت/چشم انداز(، پدیدههایزمینساخت )ناودیس و تاقدیس
ها( مسیرتنگهفت )زمینساخت/چشم انداز(
پدیدههای
زمینساخت
زمینشناسی زمینلغزش سیمره، دریاچه گهر )برخی منشأ آن را یخچالی عنوان کردهاند(، چشمه گوگردی گراب، سد رودبار
مهندسی
پدیدههای چشمه آبگرم دلفان، رپیلمارک حوالی چمنسنگر، فرسایش حوالی پلدختر، غارقمری یا اشکفت قمری
رسوبی
نمونههای فسیلها، کانیها، سنگها و معادن استان، شیلهای قالیکوه
زمینشناختی
زمینشناسی غار ماهیکور )رسوبی/فرهنگی(
فرهنگی
جدول 1 -فهرست جاذبه های استان لرستان.
رضا جدیدی و همکاران
187
نقاط قوت
مدیران و کارشناسان
وزن نسبی میانگین رتبه ای امتیاز وزنی
1
نقش ژئوپارک را در مدیریت، حفاظت رسمی و قانونی )اصولی( از میراث زمینشناختی )ژئودایورسیتی،
چشم اندازها( و دیگر مناطق طبیعی که هیچگونه شیوهنامه حفاظتی و بهرهبرداری پایدار ندارند، چگونه
ارزیابی میکنید؟
.37500 4.500 .08333
نقش ژئوپارک را درترویج و معرفی پتانسیلها و میراث طبیعی، چشماندازها و میراث زمینشناختی )افزای 2 ش
آگاهی همگانی( چگونه ارزیابی میکنید؟
.37862 4.750 .07971
نقش ژئوپارک را در بهرهبرداری منطقی و اصولی از توان طبیعی، تاریخی، فرهنگی سرزمین میزبان چگونه 3
ارزیابی میکنید؟
.25315 4.110 .06159
نقش ژئوپارک را در ارتقای سطح فرهنگ و رفتارهای اجتماعی و گردشپذیر شدن جامعه محلی 4
میکنید؟ ارزیابی چگونه. 30290 4.180 .07246
نقش ژئوپارک را در حفظ، تداوم و اشاعه ارزشها، آداب و رسوم، فرهنگ بومی و میراث معنوی 5
میکنید؟ ارزیابی چگونه. 15145 4.180 .03623
نقش ژئوپارک را در تقویت مشارکت جوامع محلی در مدیریت، توسعه و پیادهسازی طرحها و 6
فعالیتهای زمینگردشگری و ژئوپارک )به عنوان ذینفعان( چگونه ارزیابی میکنید؟
.30496 4.430 .06884
نقش ژئوپارک را در تقویت و توانافزایی زنان بومی و توسعه شرکت تعاونیها )زنان کشاورز، 7
تولیدکنندگان صنایع دستی( چگونه ارزیابی میکنید؟
.15783 3.960 .03986
نقش ژئوپارک را در رونق و توسعه گردشگری و افزایش تعداد گردشگران ورودی )داخلی- خارجی( 8
به منطقه میزبان ژئوپارک چگونه ارزیابی میکنید؟
.21761 4.290 .05072
نقش ژئوپارک را در ایجاد درآمد برای جوامع محلی از راه اشتغالزایی در ژئوپارک )ژئوگاید، 9
ژئوگارد و..( و صنایع وابسته به گردشگری چگونه ارزیابی میکنید؟
.28435 4.360 .06522
نقش ژئوپارک را در افزایش تقاضا برای کاالهای بومی و صنایع دستی، تولیدات محلی )بهبود 10
اقتصادمحلی- حمایت از ابتکارات محلی( چگونه ارزیابی میکنید؟
.21522 3.960 .05435
نقش ژئوپارک را در توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 11
میکنید؟ ارزیابی چگونه. 10667 3.680 .02899
نقش ژئوپارک را در ایجاد کارآفرینی و فعالیتهای خالقانه در زمینه تولید محصوالت تجاری با 12
استفاده از مواد و المانهای زمینشناسی و بومشناختی منطقه )ژئوپروداکت( چگونه ارزیابی میکنید؟
.19500 4.140 .04710
نقش ژئوپارک را در کاهش نرخ بیکاری و جلوگیری از مهاجرت نیروی کار، جوانان تحصیلکرده و 13
فعاالن اقتصادی بومی به خارج از منطقه چگونه ارزیابی میکنید؟
.12228 3.750 .03261
نقش ژئوپارک را در تمرکززدایی و گوناگونیبخشی به فعالیتهای گردشگری در مناطق محروم و کمتر 14
توسعهیافته چگونه ارزیابی میکنید؟
.07446 4.110 .01812
15
نقش ژئوپارک را در بهبود و گسترش امکانات رفاهی- اقامتی و تسهیالت گردشگری )هتل، رستوران،
مراکز اقامتی، رستورانهای محلی، مراکز بهداشتی، مراکز تفریحی و..( و زیرساختهای ارتباطی و
خدمات حملونقل چگونه ارزیابی میکنید؟
.08696 4.000 .02174
نقش ژئوپارک را در پیاده سازی و اجرای ساختارهای زیربنایی با حفظ سبک معماری سنتی و رعایت 16
00362 .710.3 01344 .فرهنگ محلی و به کارگیری مصالح بومی در ساختوسازها چگونه ارزیابی میکنید؟
جدول 2 -ماتریس ارزیابی عوامل داخلی )IFE ،)منبع: یافتههای پژوهش.
نقش ژئوپارکها در مالحظات گردشگری آمایش سرزمین؛ مطالعه موردی: ایجاد ژئوپارک در…
188
نقاط ضعف مدیران و کارشناسان
وزن نسبی میانگین
رتبهای
امتیاز وزنی
تأثیر منفی ژئوپارک را در تراکم بیش از حد گردشگران در مقاصد گردشگری )سایتهای طبیعی و ژئوسایتها( 1
05797 .640.2 15304 .و تخریب منابع چگونه ارزیابی میکنید؟
02536 .390.2 06062 .با افزایش گردشگران ژئوپارک به چهمیزان دسترسی ساکنان محلی به جاذبههاومقاصد طبیعی دشوارمیشود؟ 2
00725 .570.2 01862 .ژئوپارک به چهمیزان سبب ایجادالگوبرداری منفی جوانان وافرادمحلی از گردشگران میشود؟ 3
میزان تأثیرژئوپارک رادرمحدود شدن فعالیتهای صنعتی- عمرانی درمحدودهژئوپارک چگونهارزیابی میکنید؟ 4
.03109 2.860 .01087
توزیع نادرست منافع اقتصادی ودرآمد حاصل ازفعالیتهای ژئوپارک به چهمیزان روی جامعهمیزبان تأثیر 5
میگذارد؟
.13217 3.040 .04348
01449 .040.3 04406 .نبودتوازن عرضهوتقاضای اقتصادی درفعالیتهای ژئوپارک به چهمیزان بر جامعهمیزبان تأثیرگذاراست؟ 6
میزان تأثیرپیامدهای منفی ناشی اززمانبربودن بهرهبرداری اقتصادی حاصل ازفعالیتهای ژئوپارکرا چگونهارزیابی 7
میکنید؟
.23663 3.110 .07609
3.91612 1.00 جمع
ادامه جدول

منبع :

نقش ژئوپارکها در مالحظات گردشگری آمایش سرزمین؛ مطالعه موردی:

2 *و نازنین بدری3 ایجاد ژئوپارک در استان لرستان
1 ،حسن کریمزادگان
رضا جدیدی
1کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسالمی، تهران، ایران
2دانشیار، گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسالمی، تهران، ایران
3دکترا، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
1396 /01 /29 :پذیرش تاریخ 1395 /11 /30 :دریافت تاریخ