شهر جهانی
شهر جهانی، پرونده ثبت جهانی دره خرم آباد به عنوان تنها پرونده ارسالی کشورمان به یونسکو، در شهریور ۱۴۰۳ توسط ارزیاب مورد بازدید و بررسی قرار گرفت تا نشست اولیه رفع اشکال و نواقص احتمالی آن در کشور فرانسه مورد بررسی قرار گیرد و قرار است پس از بررسی در بلغارستان طی تیرماه ۱۴۰۴، نتیجه نهایی در خصوص جهان شهر شدن خرم آباد اعلام شود.
غارهای کلدر، قمری، گیلوران، یافته، کنجی و دو پناهگاه صخره ای گر ارجنه و پاسنگر در دره تاریخی خرم آباد قرار دارند و “قلعه فلک الافلاک” و “دره خرم‌آباد” به عنوان سهمیه ایران برای ثبت جهانی یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) انتخاب شده اند.
قلعه فلک الافلاک یادگار ساسانیان
بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم آباد یکی از دیدنی‌های این شهر قرار دارد که در طول تاریخ حکومت‌ها و رویداد‌های تاریخی و حکومتی زیادی دیده است و قلعه فلک الافلاک نام دارد.
دژ شاپورخواست در دوران ساسانیان ساخته شد، اما در دوران قاجار نام آن به قلعه فلک الافلاک تغییر یافت. قلعه بر فراز تپه‌ای نزدیک به شهر خرم آباد ساخته شده است. در گذشته دوازده برج درون قلعه خرم آباد قرار داشت که تنها هشت مورد از آن‌ها توانستند از گذر زمان جان سالم به در ببرند. امروزه قلعه تبدیل به نمادی از شهر خرم آباد و استان لرستان شده است.
چشمه گلستان
از دامنه شمالی تپه‌ای که قلعه فلک الافلاک بر روی آن ساخته شده است جاری می‌شود، اما آب آشامیدنی از چاهی به عمق ۴۰ متر که دورن قلعه حفر شده است تامین می‌شود. قلعه وسعتی به اندازه ۵۳۰۰ متر مربع دارد و ۲۲۸ از محیط‌های اطرافش متعلق به محوطه آن هستند. بلندترین دیوار آن ۲۲.۵ متر بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است. داخل قلعه از چهار سالن بزرگ، دو حیاط خلوت، چندین تالار کوچک، اتاق‌ها و دروازه‌هایی به سمت شمال ساخته شده است.
گذشته
قلعه در زمان قاجار و دوران سلطنت فتحعلی شاه بازسازی شد. در دوران باستان و زمان فرمان روایی سلسله ساسانیان قلعه فلک الافلاک یا دژ شاپورخواست از اهمیت زیادی برخوردار بود و اسرای رومی را در آن زندانی می‌کردند. در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه (حاکم لرستان) و گنجور در زمان آل بویه در آمد. پس از آن برای مدتی تبدیل به خزانه داری خاندان بدر و مقر حکومت حاکمان لرستان شد. در دوران پهلوی از آن به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده شد.
سر انجام در سال ۱۳۴۹ قلعه خرم آباد در آثار ملی ایران به ثبت رسید و چند سال بعد تبدیل به موزه‌ای شد که امروزه در آن آثار بسیار ارزشمندی نگهداری می‌شود. در سال‌های اخیر با مرمت نمای بیرونی و داخل قلعه موزه‌های باستان شناسی، مردم شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیاء، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانه سنتی در این مجموعه فرهنگی تاریخی راه اندازی شده است.
هنگامی که اسکندر مقدونی به ایران حمله کرد، حاکمان زمانه تصمیم گرفتند تا اشیا با ارزشی از جنس طلا و نقره را در آن پنهان کنند و این گونه آن‌ها را از دست اسکندر محفوظ بدارند. بعد از گذشت دوهزار سال اشیا عتیقه به صورت تصادفی توسط دزدان! پیدا شدند، تعدادی از این اشیا مرمت شدند و امروزه در موزه قلعه از آن‌ها نگهداری می‌شود.
درون قلعه خرم آباد آزمایشگاهی مجهز برای مرمت اشیا باستانی احداث شده است و در کنار آن کتابخانه‌ای با کتب نفیس قرار دارد.
معماری
قلعه خرم آباد ۵۳۰۰ متر مربع وسعت دارد و ارتفاع بلندترین برج آن ۲۲.۵ متر بالاتر از تپه است. مصالحی که در ساخت قلعه از آن استفاده شده است سنگ، آجر (قرمز و بزرگ)، خشت و ملات گچ و آهک می‌باشد. ورودی قلعه نیز در برج جنوب غربی به عرض ۱۰ متر و ارتفاع ۳ متر ساخته شده است.
در طی سال‌های گذشته بار‌ها قلعه را تعمیر و مرمت کرده اند که عمده تغییرات در دوران صفویه و قاجار انجام شد. مردم بومی و برخی اسناد تاریخی می‌گویند تا صد سال پیش بارویی دولایه، خشتی و دوازده برجی پیرامون بنای فعلی وجود داشته که اکنون تنها دو برج از آن در شمال غربی و جنوب شرقی باقی مانده است.
در قلعه دو حیاط قرار دارد که اولین آن‌ها توسط چهار برج احاطه شده است. دو مورد از این برج‌ها در شمال و شمال غربی و دو مورد دیگر در جنوب غربی و جنوب قرار گرفته اند. حیاط دوم نیز ساختاری شبیه به حیاط اول دارد. در چهار سوی آن تالار‌هایی بزرگ ساخته شده که به یکدیگر راه دارند. این جا همان نقطه‌ای است که امروزه تبدیل به موزه شده است.
حمام در شمال اولین حیاط قرار دارد و چاه نیز در نزدیکی آن حفر شده است تا بتوانند آب مورد نیاز برای مصرف در حمام را به راحتی تامین کنند. تا اواخر حکومت قاجاریان از حمام استفاده می‌شد و آثار به جا مانده از این دوران هنوز قابل مشاهده است. چاه نیز در کنار حمام بود و در پشت یک طاق بلند حفر شده بود. چاه با استفاده از برش‌های صخره به سرچشمه آب گلستان راه یافته است و تا ۴۰ متری عمق زمین پیش رفته است. در زمان‌های قدیم آب مورد نیاز ساکنان قلعه فلک الافلاک از این چاه تامین می‌شد و امروز نیز قابلیت بهره برداری از آن وجود دارد.
آثار دیدنی نزدیک به فلک الافلاک
مناره آجری:
سازه مشهوری است که ۹۰۰ سال پیش در جنوب شهر ساخته شد. ارتفاع مناره به ۳۰ متر می‌رسد و مساحت پایه آن ۵.۵ متر است.
سنگ نبشته:
نوشته‌هایی به خط کوفی که در شمال قلعه فلک الافلاک قرار گرفته است. ارتفاع آن به ۳.۵ متر می‌رسد و قدمت آن به قرن ششم میلادی باز می‌گردد. بر روی آن احکامی را درباره بخشش مالیات، چراندن دام در چراگاه‌های شاپورخواست و ممنوع کردن برخی سنت‌های ناپسند نوشته شده اند.پل شکسته یا پل شاپوری:
پلی در مرکز شهر خرم آباد است که در دوران ساسانیان ساخته شد طول آن ۳۵۰ متر و عرض آن ۵.۸ متر است. ارتفاع برج از بستر رودخانه ۸ متر است.
