دره های خرم آباد

شهر خرم‌آباد نیز از  قدیمیترین سکونتگاه‌های بشر به شمار می‌رود، شهری با قدمت بیش از 54 هزار سال که غارهای آن روایتگر سکونت انسان‌های هوشمندی بوده که از این منطقه راهی قاره اروپا شده‌اند.

غارهای کنجی، کلدر، یافته، پاسنگر، گراجنه و اشکفت قمری را می‌توان از غارهای مسکونی دره تاریخی خرم‌آباد برشمرد، دره‌ای به درازای 15 و پهنای 10 کیلومتر بین کوه‌های آهکی که به موازات هم کشیده شده و در ارتفاع 1170 متری از سطح دریا قرار دارد.

وجود غارهای متعدد در دره خرم‌آباد سبب شده تا این دره تاریخی مورد توجه باستان شناسان و کاوشگران داخلی و خارجی قرار گرفته و به مرکز تحقیقات آنها تبدیل شود و اما یافته‌های آنها حاکی از این است تاکنون 17 غار از اقامتگاه‌های انسانی دوره دیرینه سنگی در این منطقه کشف شده است.

پروفسور فرانک هول از دانشگاه ییل آمریکا و پروفسور مارسل اوت از دانشگاه لیژ بلژیک از جمله کاوشگران خارجی بودند که چندین سال قبل تحقیقات باستان شناسی خود را از دره تاریخی خرم‌آباد به عمل آوردند به طوری که فرانک هول می‌گوید 50 سال قبل نخستین بررسی و تحقیقات تاریخی و باستان شناختی خود را در دره خرم‌آباد انجام دادم و مارسل اوت نیز مطرح کرده که در قالب یک هیئت ایرانی و بلژیکی در لرستان به دنبال بقایای فرهنگ انسان هوشمند می‌گردد.

اما نتایج کشفیات هیئت ایرانی – اسپانیایی از کاوش باستان شناختی غار کلدر در خرم‌آباد منحصر به فرد است چون سبب شناسایی قدیمی‌ترین شواهد فرهنگی از دوره پارینه سنگی جدید در ایران شده است.

دره‌ای با بیش از 54 هزار سال قدمت

پیش از این باستان شناسان داخلی و خارجی قدمت دره خرم‌آباد را اندکی بیشتر از 40 هزار سال تخمین زده بودند اما نتایج کاوش‌های هیئت ایرانی – اسپانیایی از غار کلدر نشان داد که  گذشته از لایه‌های پارینه‌سنگی میانه، کشفیات این غار به بیش از 54 هزار سال می‌رسد.

غارها را می‌توان روایت گر چگونگی زندگی پر رمز و راز انسان‌های اولیه دانست اما غار کلدر به دلیل اینکه شاهد انقراض نئاندرتال و ظهور انسان‌های هوشمند بوده به یکی از جالب‌ترین کشفیات دنیا تبدیل شده است.

برای آشنایی بیشتر با قدمت دره تاریخی خرم‌آباد و غار شگفت انگیز کلدر سراغ دکتر بهروز بازگیر سرپرست کاوشگران  هیئت ایرانی – اسپانیایی غار کلدر خرم‌آباد می‌رویم تا از نتایج کاوش‌ها و کشفیات این دره و غار برایمان بگوید.

کاوش هیئت ایرانی – اسپانیایی در دره خرم‌آباد و غار کلدر

وی می‌گوید: براساس مطالعات باستان شناسی که در گذشته در دره خرم‌آباد انجام گرفته قدمتی بین 20 تا 40 هزار سال پیش را نشان داده اما در آخرین کاوشی که هیئت ایرانی – اسپانیایی در دره خرم‌آباد و غار کلدر انجام داد، شواهد فرهنگی انسان هوشمند با قدمت 54 هزار و 400 سال به دست آمد.

سرپرست کاوشگران غار کلدر خرم‌آباد می افزاید: پروفسور مارسل اوت تاریخ نگاری که از غار یافته خرم‌آباد به دست آورد مربوط به 39 هزار سال بود و یافته‌های پروفسور فرانک هول از غار کنجی به 40 هزار سال رسید.

وی عنوان می‌کند: ما با کشفیات جدیدتری توانستیم کشور ایران را در جایگاه قدیمی‌ترین منطقه سکونت هوشمند در غرب قاره آسیا معرفی کنیم چون پیش از این منطقه شامات، لبنان و فلسطین به عنوان خواستگاه انسان‌های هوشمند محسوب می‌شد که توانستند برای نخستین بار وارد قاره اروپا شوند.

نخستین انسان‌های هوشمند در دره خرم‌آباد

بازگیر بیان می‌کند: یکی از جالب‌ترین دستاوردهای این کاوش و کشفیات این است که نخستین انسان‌های هوشمندی که وارد قاره  اروپا شدند از این منطقه بودند و این نشان می‌دهد که ما اجداد اولیه اروپایی‌ها هستیم البته درلایه‌های زیرین غار نیز ما شواهد انسان‌های نئاندرتال را داریم که این نشان می‌دهد قدمت دره خرم‌آباد محدود به 54 هزار سال نمی‌شود.

وی تصریح می‌کند: از سال 2009 میلادی تاکنون پژوهش‌های پارینه سنگی دره خرم‌آباد توسط هیئت ایرانی – اسپانیایی به سرپرستی بنده و دکتر آندریو اویه از سر گرفته شد که در نهایت پس از بررسی میدانی منطقه، سال 2011 میلادی غارهای کلدر، گیلوران، قمری و پناهگاه صخره‌ای گرارجنه توسط این هیئت مورد کاوش قرار گرفت.

سرپرست کاوشگران غار کلدر خرم‌آباد به انتشار نتایج مقدماتی این کاوش‌ها در  چندین مقاله داخلی و بین المللی اشاره می‌کند و می‌گوید: در این کاوش‌ها به جز پناهگاه صخره‌ای گرارجنه که لایه‌های آن تخریب شده بود مابقی محوطه‌ها دارای شواهد فرهنگی هر دو گونه انسان‌های ‌هوشمند و نئاندرتال بود اما مشاهدات میدانی نشان داد غار کلدر ظرفیت بیشتری برای کاوش دارد.

غار کلدر از کلیدی ترین محوطه‌های باستانی غرب قاره آسیا

وی غار کلدر را یکی از کلیدی‌ترین محوطه‌های باستانی غرب قاره آسیا می‌داند و بیان می‌کند: در سال 2014 میلادی غار  کلدر برای دومین بار در  مقیاس بزرگتر و با هدف درک بهتر لایه‌های فرهنگی و دستیابی به تاریخ نگاری دقیق توسط هیئت ایرانی- اسپانیایی مورد کاوش قرار گرفت که نتایج  کاوش را می توان مهمترین دستاورد مطالعات پارینه سنگی ایران و یکی از مهمترین کشفیات در غرب قاره آسیا دانست.

بازگیر غار کلدر را در برگیرنده شواهد فرهنگی بی‌نظیری از انسان‌های هوشمند و تاریخ ظهور آنها در غرب قاره آسیا و ایران می‌داند و تصریح می‌کند: غار کلدر گنجینه‌ای ارزشمند از نحوه معیشت انسان‌های هوشمند و نئاندرتال‌ها است از طرفی تحقیقات انجام گرفته بر روی سر نیزه‌های مکشوفه از این نشان می‌دهد که جوامع شکارگری که در دره خرم‌آباد زیست داشته‌اند آگاهی بسیار بالایی از جغرافیا و منابع پیرامون خود داشته‌اند.

کشف شواهد استفاده از قیر طبیعی در ایران و غرب آسیا در غار کلدر

غار پر رمز و راز کلدر  حکایت گر استفاده شکارگرهای دره خرم‌آباد از منابع قیر طبیعی نیز بوده و سرپرست کاوشگران غار کلدر در این زمینه نیز می‌گوید: این غار گذشته از اطلاعات ارزشمندی که از تنوع فنون و تکنیک‌های ساخت دست افزارهای ساخته شده توسط نئاندرتال‌ها و انسان‌های هوشمند به ما می‌دهد ارائه دهنده قدیمی ترین شواهد استفاده از قیر طبیعی در ایران و غرب آسیا است به طوری که پژوهش‌های انجام گرفته بر روی دست افزارهای سنگی غار نشان می‌دهد جوامع شکار گر دره خرم‌آباد با استفاده از منابع قیر طبیعی پیرامون خود یکی از بهترین فنون جاگذاری سر نیزها را بر روی دست ابداع کرده‌اند.

اما تنها غار کلدر نیست که روایتگر سکونتگاه اولیه بشر در  خرم‌آباد شده است چرا که درختان آن نیز روایت گر قدمت این دره تاریخی شده‌اند، درختان کهنی که قدمت آنها به بیش از 60 هزار سال می‌رسد.

کشف گونه‌های درختان با بیش از 60 هزار سال قدمت

دکتر بهروز بازگیر باستان شناس لرستانی در این زمینه نیز می‌گوید: بر اساس آخرین مقاله علمی منتشر شده، گونه‌های درختان دره خرم‌آباد با قدمتی بیش از 60 هزار سال شناسایی و شرایط آب و هوایی این منطقه بازسازی شد.

وی می‌افزاید: در ادامه مطالعات میان رشته‌ای و چند رشته‌ای حاصل از کاوش‌های باستان شناختی غارهای کلدر و گیلوران، محققان ایرانی-اسپانیایی موفق به گونه شناسی درختان دوران پارینه سنگی میانه (دورانی که انسان‌های نئاندرتال می‌زیستند) و پارینه سنگی جدید (دوران زیست انسان‌های هموساپین، هوشمند) شدند.

این باستان شناس لرستانی عنوان می‌کند: نتایج گونه شناسی درختانی که در آن دوران پوشش اصلی کوهستان‌های دره خرم‌آباد را تشکیل داده‌اند نشان می‌دهد که شرایط اقلیمی این منطقه به صورت معتدل متمایل به سرد بوده و تغییرات دمایی محسوسی در منطقه رخ نداده است و بدین ترتیب شرایط لازم برای زیست انسانهای نئاندرتال و هوشمند و گونه‌های مختلف جانوری فراهم بوده است.

وی به اهمیت نتایج  این کاوش‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: بر خلاف نظر متداول که انقراض نئاندرتال‌ها و ظهور انسان‌های هوشمند به دلیل تغییرات محسوس شرایط آب و هوایی انجام گرفته است، این نتایج نشان می‌دهد که تکامل این دو گونه انسانی (حداقل در مورد دره خرم آباد) به صورت تدریجی صورت پذیرفته است و تغییرات شدید آب و هوایی نقشی در انقراض انسان‌های نئاندرتال نداشته است.

وجود انسان‌های نئاندرتال و هوشمند در دره خرم‌آباد

بازگیر با بیان اینکه نتایج این تحقیقات هیچ گونه تعارضی با استقرارهای بشری در دره خرم‌آباد نشان نمی‌دهد، عنوان می‌‌کند: دلیل این امر وجود شواهد فرهنگی هر دو گونه انسانی در اغلب غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای در این منطقه است.

وی بیان می‌کند: سومین اهمیت این کاوش‌ها به این دلیل است که در تاریخ مطالعات پارینه سنگی در ایران، این مقاله نخستین کار تحقیقاتی است که منحصرا به مبحث گونه شناسی زغال‌های دوران پارینه سنگی و تفسیر آنها پرداخته شده است.

این باستان شناس لرستانی  تصریح می‌کند: نتایج این تحقیقات در یکی از مجلات معتبر فرانسه به دو زبان انگلیسی و فرانسوی انتشار یافته است و  پیش از این، تنها نمونه‌های گونه شناسی زغال از محوطه قلعه بزی در اصفهان به صورت مقدماتی گزارش شده است.

وی می‌گوید: مطالعات فوق در حال تکمیل است و در آینده‌ای نه چندان دور نتایج مطالعات گونه شناسی پستانداران کوچک نیز که به صورت تکمیلی برای بازسازی کامل شرایط آب و هوایی دره خرم‌آباد در حال انجام است تهیه می‌شود.

بازگیر می‌افزاید: این تحقیقات در چهارچوب  تفاهم نامه منعقده فی مابین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور با موسسه کاتالان دیرین بومشناسی و تکامل اجتماعی بشر کشور اسپانیا به سرپرستی بنده در حال انجام است.