مهندسی ارزش

مهندسی ارزش(Value Engineering)، در خلال جنگ جهانی دوم زمانی که به علت کمبود منابع، تغییر در روش‌ها، مواد اولیه مورد مصرف و طراحی‌های مرسوم ضرورت می‌یافت؛ پدید آمد. نکته جالب‌توجه آن است که در اکثر موارد این تغییرات منجر به کارایی بیشتر محصولات با هزینه‌ای کمتر می‌شد. پس از جنگ کارخانه جنرال الکتریک پیشتاز توسعه و کاربرد برنامه تحلیل ارزش در صنعت شد. به دنبال اجرای برنامه تحلیل ارزش در این کارخانه استفاده از این روش در سایر کارخانه‌ها و سازمان‌های دولتی فراگیر شد.

مهندسی ارزش در سه دهه اخیر به‌طورجدی در طرح‌های صنعتی موردتوجه بوده و به‌عنوان یک روش مهم در عرصه فعالیت‌های مهندسی شناخته‌شده است. با وضع قوانین و دستورالعمل‌های جدید کاربرد مهندسی ارزش در بخش دولتی صنعت ساخت گسترش فراوان یافت و به‌تدریج انگیزه‌های مشابهی نیز برای کاربرد مهندسی ارزش در بخش خصوصی مشاهده شد.

مهندسی ارزش شیوه‌ای کارآمد برای شناسایی و حذف هزینه‌های غیر ضروریمهندسی ارزش به‌عنوان شیوه‌ای کارآمد برای شناسایی و حذف هزینه‌های غیرضروری و کوتاه کردن زمان اجرای طرح‌ها، ضمن حفظ کیفیت به کار گرفته می‌شود. مهندسی ارزش با ارائه راهکارهای نو و ابتکارها و خلاقیت‌ها و استفاده از تجربه‌ها، نتایج سودمندی را در زمینه‌های ارتقای کیفیت و صرفه‌جویی به ارمغان آورده است.

هر واحد هزینه برای مهندسی ارزش ۱۵ تا ۳۰ واحد صرفه‌جویی در پی دارد

لازم به توضیح است که بررسی‌های مهندسی ارزش تنها به مرحله طراحی و ساخت طرح‌ها محدود نبوده، بلکه شامل مرحله بهره‌برداری و نگهداری هم می‌شود و حتی ممکن است هدف طرح را گسترده و یا تکمیل کند. تجربه جهانی نشان می‌دهد که به‌طورمعمول هر واحد هزینه برای مهندسی ارزش ۱۵ تا ۳۰ واحد صرفه‌جویی در پی دارد. ازآنجاکه در صنعت ساخت‌وساز، طرح‌های مختلف و متنوعی در حال اجرا است و اعتبارات زیادی را نیز طلب می‌کند، لذا لزوم به‌کارگیری مهندسی ارزش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

لازم به یادآوری است که اجرای مهندسی ارزش به این معنا نیست که طراحان خوب عمل‌نکرده‌اند بلکه تأکید بر این نکته است که همواره شرایط و راهکارهای بهتری یافت می‌شود که در آن شرایط دسترسی به ارزش بالاتر میسر است.

هدف مهندسی ارزش، زمان کمتر برای رسیدن به مرحله بهره‌برداری بدون افزودن بر هزینه‌ها یا کاستن از کیفیت کار است. باآنکه روش مهندسی ارزش را می‌توان در تمام مراحل یک پروژه اجرایی به کار گرفت، بیشترین مزایای آن زمانی حاصل می‌شود که در نخستین مراحل برنامه‌ریزی و طراحی به کار گرفته شود. نوآوری و جنبه‌های کاربردی مهندسی ارزش، این روش را از روش‌های سنتی و متعارف کاهش هزینه‌ها، متمایز می‌کند.

ضرورت انجام مطالعات مهندسی ارزش در پروژه‌ها

با توجه به اینکه ارزش اضافی پدید آمده برای پروژه پس از مطالعات ارزش، معمولاً از هزینه مطالعات بیشتر است، در اکثر مواقع نتایج مطالعات ارزش هزینه خود را تأمین می‌کند. به‌طورمعمول شرکت‌ها و دولت‌ها از یک مشکل رنج می‌برند و آن مجزا بودن محل تأمین اعتبار مطالعات طراحی از اعتبارات اجرایی (ساخت) است. متأسفانه در اکثر موارد هزینه مطالعات ارزش از محل بودجه مطالعات طراحی تأمین می‌شود، درحالی‌که صرفه‌جویی واقعی در مرحله ساخت روی می‌دهد.

در سه دهه اخیر کاربرد مهندسی ارزش در خیلی از کشورهای جهان و در صنایع مختلف بیشتر موردتوجه قرارگرفته است. در جدول زیر درصد کاربرد مهندسی ارزش در صنایع مختلف جهان ارائه‌شده است و همانطوریکه مشاهده می‌شود حدود ۴۳ درصد کاربرد مهندسی ارزش در جهان در صنایع ساختمانی و حمل‌ونقل اتفاق افتاده است.

درصد کاربرد مهندسی ارزش در صنایع مختلف جهان

درصد کاربرد	رشته
۷۹/۹	برق و الکترونیک
۹۱/۳	حمل و نقل (راهسازی و ترافیک)
۹۰	تولید تجهیزات
۸۴/۵	ماشین‌سازی و تولید خودرو
۵۰	صنایع شیمیایی
۳۹	صنایع ساختمانی
۳۷/۵	صنایع غذایی

در ایران از سال ۱۳۷۸ موضوع مهندسی ارزش در برخی دانشگاه‌ها، وزارت نفت و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور مطرح شد و سمینارهایی در این زمینه برگزار شد. تدوین دستورالعمل ارجاع کار و انعقاد قرارداد با واحدهای خدمات مهندسی ارزش توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در سال ۱۳۷۹ دورنمای روشن و امیدوارکننده‌ای را برای توسعه فرهنگ و به‌کارگیری مهندسی ارزش و تدوین الزامات قانونی و رفع موانع در این زمینه ترسیم کرده است. در حال حاضر اجرای مهندسی ارزش جنبه جدی به خود گرفته است، در وزارت راه و شهرسازی و وزارت نیرو، پروژه‌های بسیاری موردبررسی مهندسی ارزش قرارگرفته و نتایج مفید و مؤثری داشته است.

در سال‌های اخیر نیز در ایران با مطالعات مهندسی ارزش صرفه‌جویی‌های قابل‌توجهی حاصل‌شده است که از آن جمله حدود ۵۰ میلیارد ریال در اجرای تونل بلند «گاوشان»، حدود ۲۰ میلیارد ریال در کانال بزرگ آبیاری «پای پل» از طرح شبکه آبیاری کرخه و حدود ۱۲۰ میلیارد ریال در شبکه آبیاری «تالوار» زنجان را می‌توان نام برد.

برنامه عملیاتی پیشبرد توسعه لرستان چیست؟

برنامه عملیاتی پیشبرد توسعه(برنامه عملیاتی پیشبرد پروژه‌های دارای نقش کلیدی در توسعه لرستان) پروژه‌های نیمه‌تمام دارای اولویت لرستان را در قالب یک فایل جمع‌بندی کرده، میزان اعتبار موردنیاز آن‌ها را مشخص کرده و زمان بهره‌برداری از طرح را به تفکیک ماه و سال ارائه کرده است. مدیران و مسئولان پیگیری‌کننده طرح‌ها نیز در ذیل هر پروژه آمده است.

این برنامه در بخش‌های کشاورزی و منابع طبیعی، حمل‌ونقل، منابع آب، سکونتگاهی، انرژی، بهداشت و درمان، گردشگری، ورزش و صنعت، معدن و بازرگانی تدوین‌شده است و در پایان برنامه نیز بخشی به نام موضوعات کلیدی اولویت‌دار لرستان گنجانده‌شده است.

تثبیت و افزایش سهم تخصیص آب لرستان، فراهم کردن زیرساخت‌های اساسی برای جذب سرمایه‌گذار، حذف قید منابع و مصارف در خصوص اعطای تسهیلات به سرمایه‌گذاران و واحدهای اقتصادی لرستان، تصویب و تسریع در صدور مجوز خوراک پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های لرستان و مکلف کردن هلدینگ های وابسته به وزارتخانه‌ها و نهادهای عمومی غیردولتی برای سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال در لرستان به‌عنوان موضوعات کلیدی در بخش پایانی برنامه آورده شده است.

حجم انبوه پروژه‌های نیمه‌تمام و هزینه‌های میلیاردی در لرستان

در استان لرستان با حجم انبوهی از پروژه‌های نیمه‌تمام عمرانی با هزینه‌های گزاف مواجه هستیم و این موضوع بررسی «مهندسی ارزش» در اجرای پروژه‌ها را به امری مهم تبدیل می‌کند؛ موضوعی که می‌تواند بسترساز تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه عمرانی، در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب باشد.

بیش از ۶ هزار میلیارد تومان پروژه عمرانی نیمه‌تمام در لرستان و اعتبارهایی که همه از تخصیص قطره‌چکانی آن‌ها می‌گویند، ما را مجبور به‌صرفه جویی در هزینه‌ها می‌کند؛ اجباری که در علم مهندسی از آن به‌عنوان «مهندسی ارزش» یاد می‌شود تا به‌جای صرف اعتبارات میلیاردی در حین اجرای طرح‌ها، هزینه کمتری برای بررسی و به‌کارگیری «مهندسی ارزش» پیش از عملیاتی شدن پروژه‌ها صرف شود؛ برگ برنده‌ای که امروز لرستان نیازمند به بهره‌گیری از آن است.

برنامه عملیاتی پیشبرد توسعه لرستان که پروژه‌های اولویت‌دار این استان را شامل می‌شود، بستری ویژه برای به‌کارگیری «مهندسی ارزش» در چرخه اقتصادی لرستان است.

۲ هزار و ۱۷۰ پروژه نیمه‌تمام عمرانی و اعتبار ۶.۵ هزارمیلیاردی

استاندار لرستان بابیان اینکه تقریباً همه شهرستان‌های لرستان را از نزدیک بازدید کرده و پروژه‌های شهرستان‌ها را بررسی کرده‌ام، تصریح کرد: درنهایت یک برنامه به‌عنوان برنامه عملیاتی پیشبرد پروژه‌های کلیدی استان را تهیه و تدوین کردیم، این برنامه شامل پروژه‌های کلیدی عمدتاً بزرگ استان می‌شود و نقش آن‌ها در لرستان فرا پروژه‌ای است، ۱۱۷ پروژه کلیدی در قالب این برنامه عملیاتی اجرا می‌شوند.

سید موسی خادمی با تأکید بر اینکه برخی از پروژه‌هایی که قابلیت اجرایی نداشتند، بدون مطالعه آغازشده و یا امکان‌سنجی نشده بودند از اولویت خارج‌شده‌اند، افزود: برای اجرای ۱۱۷ پروژه کلیدی استان برنامه زمان‌بندی مشخص کرده‌ایم، گروه پیگیری نیز برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود تا به‌صورت ماهانه و هفتگی بررسی شوند.

استاندار لرستان با اشاره به اینکه بیش از ۲ هزار و ۱۷۰ پروژه نیمه‌تمام عمرانی در لرستان وجود دارد که تکمیل آن‌ها با فرض ثابت ماندن قیمت‌ها، ۶ هزار و ۴۸۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، یادآور شد: این در حالی است که اعتبار عمرانی امسال لرستان یک هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان است و این اعتبار را به‌صورت کامل هم تخصیص نمی‌دهند.

وی افزود: شروع کار بی‌برنامه درست نیست، ممکن است این‌گونه برنامه‌ها رضایت مقطعی را در پی داشته باشد اما در بلندمدت تبدیل به حجم زیاد پروژه‌های نیمه‌تمام می‌شود.

خادمی بابیان اینکه قرار شده که از همه ظرفیت‌های استان برای پیگیری این ۱۱۷ پروژه استفاده کنیم تا به نتیجه برسند، افزود: این پروژه‌ها شامل آزادراه‌ها، بزرگ‌راه‌ها، راه‌آهن، سدهای مهم، طرح‌های صنعتی و کشاورزی بزرگ و … است.

استاندار لرستان بابیان اینکه امیدواریم با تلاش‌های در دستور کار در شاخص‌های استان تغییر جدی ایجاد کنیم، گفت: همچنین برای همه بخش‌ها و دستگاه‌های استان شاخص‌هایی را تعریف می‌کنیم و برای آن‌ها اهدافی را تعیین می‌کنیم که تا سال ۱۴۰۰ اجرایی شوند.

خادمی بیان داشت: این امر معیاری برای گزارش دهی به مردم و رسانه‌ها خواهد بود.

مهندسی ارزش در پروژه‌های لرستان

موضوع کاربرد مهندسی ارزش در اجرای پروژه‌های مختلف لرستان در قالب برنامه عملیاتی پیشبرد توسعه مسئله‌ای است که باید به آن پرداخت تا بتوان از مزیت‌های مهندسی ارزش در کاهش هزینه‌ها و بهینه‌سازی زمان تحویل آن‌ها استفاده کرد.

فریدون امیدی نسب مشاور استاندار لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه تعداد و مقدار اعتبارات در نظر گرفته‌شده برای پروژه‌های عمرانی لرستان با توجه به برنامه‌های عملیاتی ارائه‌شده از سوی استاندار و رئیس سازمان مدیریت برنامه‌وبودجه استان و با تکیه‌بر اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام در دی‌ماه سال جاری ارائه‌شده است، اظهار داشت: این پروژه‌ها در بخش‌های مختلفی ازجمله کشاورزی، حمل‌ونقل، منابع آب، سکونتگاهی، انرژی، بهداشت و درمان، گردشگری، ورزش و جوانان و صنعت، معدن و تجارت در نظر گرفته‌شده است.

وی بابیان اینکه مجموعاً در این بخش‌ها ۱۱۷ پروژه مدنظر قرارگرفته شده است، تصریح کرد: از بین این تعداد پروژه معرفی‌شده، ۶۱ پروژه به‌عنوان پروژه‌های عمرانی در بخش‌های مختلف یادشده به‌عنوان طرح‌های زیربنایی تعریف‌شده است.

استفاده بهینه از اعتبارات نقش بسزایی در پیشبرد و به سرانجام رساندن پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام خواهد داشتمشاور استاندار لرستان با تأکید بر اینکه این پروژه‌های عمرانی حدود ۶۰ درصد کل پروژه‌ها را شامل می‌شود، افزود: به عبارتی سهم عمده پروژه‌ها در بخش‌های مختلف که به‌عنوان پروژه‌های زیربنایی و زیرساختی هستند، عمرانی بوده و طبیعتاً هم ازنظر تعداد و هم ازنظر سهم بودجه، عمده پروژه‌ها را شامل می‌شود که اهمیت این پروژه‌ها را در برنامه‌های عملیاتی استاندار را نشان می‌دهد.

امیدی نسب با اشاره به اینکه با بررسی برنامه عملیاتی ارائه‌شده، مشخص می‌شود که سهم اعتبارات مصوب سال ۹۶ برای پروژه‌های عمرانی حدود ۳۴ هزار میلیارد ریال است که این سهم از اعتبارات شامل بودجه‌های عمرانی استانی و بودجه‌های ملی است، ادامه داد: با توجه به شرایط اقتصادی کشور و همچنین کاهش اعتبارات عمرانی، استفاده بهینه از اعتبارات نقش بسزایی در پیشبرد و به سرانجام رساندن پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام خواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: ازاین‌رو نقش مهندسی ارزش در پروژه‌های عمرانی بیش‌تر از پیش خود را می‌تواند نشان دهد.

صرفه‌جویی ۴.۵ تا ۱۰ هزارمیلیاردی با استفاده از مهندسی ارزش

مشاور استاندار لرستان بابیان اینکه در صورت استفاده از مهندسی ارزش در پروژه‌های عمرانی و با توجه به تجربیاتی که در این حوزه در کشورهای مختلف، ایران و استان وجود دارد و بر اساس این تجربیات می‌توان در بهترین حالت حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد (به‌طور متوسط ۲۵ درصد) و در بدترین حالت حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد (به‌طور متوسط ۱۵ درصد) در هزینه‌های آن‌ها صرفه‌جویی کرد، تصریح کرد: با فرض اینکه سهم این اعتبارات حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار میلیارد ریال است چه‌بسا بتوان به‌طور متوسط حداقل حدود ۴.۵ تا ۶ هزار میلیارد ریال و حداکثر حدود ۷.۵ تا ۱۰ هزار میلیارد ریال در کاهش هزینه این پروژه‌ها صرفه‌جویی به عمل آورد.

امیدی نسب با تأکید بر اینکه با بررسی‌های انجام‌شده، در سال‌های اخیر در پروژه‌های لرستان، به‌وضوح پروژه‌های زیادی وجود داشته و دارد که قابلیت استفاده از مهندسی ارزش را برای کاهش هزینه‌ها را دارا هستند، افزود: به‌عنوان نمونه می‌توان به پروژه تقاطع غیر هم‌سطح بهارستان (زیرگذر گلدشت) و همچنین پروژه برج‌های دوقلوی کیو واقع در شهر خرم‌آباد اشاره کرد که رقم اولیه پیمان هرکدام آن‌ها حدود ۶۰۰ میلیارد ریال است.

وی ادامه داد: با فرض اینکه مطالعات فاز صفر، مبانی طراحی و همچنین مطالعات لازم این پروژه‌ها انجام‌شده باشد و مورد تائید قرارگرفته و توجیه فنی و اقتصادی نیز داشته باشند، باز می‌توان این پروژه‌ها را با استفاده از روش مهندسی ارزش هم ازنظر مسائل فنی و هم مسائل مالی بهینه کرد.

به‌هرروی، تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای لرستان نیازمند ساعت‌ها و روزها جلسه کارشناسی با حضور اساتید، نخبگان و مسئولان است؛ هر یک از نمایندگان گروه‌های فکری می‌توانند در تدوین چنین برنامه‌ای دریچه‌ای جدید بگشایند و با ارائه نظری جدید، راه‌حلی بهتر و سریع‌تر برای توسعه استان بدهند؛ کاربرد مهندسی ارزش در اجرای پروژه‌های استان به‌ویژه طرح‌های عمرانی که اعتبارات چشمگیری را به خود اختصاص می‌دهند، موضوعی است که باید بیش از این به آن فکر کرد و از آن بهره گرفت؛ مهندسی ارزش راهکاری امتحان پس داده و مؤثر در جهان برای صرفه‌جویی در زمان و اعتبار اجرای پروژه‌ها است و مشاوران استاندار و دیگر اساتید دانشگاهی به همراه مهندسان خبره و کارآزموده استان می‌توانند نقش مؤثری در کاربرد مهندسی ارزش و تدوین برنامه‌های عملیاتی این حوزه داشته باشند.   96/12/19