گلونی خرم آباد 

این پوشش، پارچه‌ای ابریشمی است که روی آن بته جقه و نقوش اسلیمی چاپ شده و در شناخته شده‌ترین شکل آن این نقوش با رنگ‌های سفید، قرمز و سبز بر زمینه مشکی نقش بسته‌ است و به عنوان سربند استفاده‌ می‌شود.

گلونی را بیشتر زنان لر و لک در هنگام مراسم شادی استفاده می‌کنند اما از دوره قاجار به بعد مردان نیز شروع به استفاده از آن کردند.

مردان گلونی خرم آباد را دور “شو کلاو”» یا همان کلاه لری مرسوم در منطقه لرستان می‌بستند و به گاه مهمانی یا جنگ، به منظور تزیین یا نگهدارنده کلاه از آن استفاده می‌کرده‌اند.

زنان لر نیز در زمان گذشته کت و گُلوَنی را با هم می‌پوشیدند به‌طوری‌که ” کَت ” را جدا زیر گلونی می‌بستند تا موهای سر به‌خوبی پوشیده و مهار شوند.

این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به‌طور کلی گفته می‌شود که سربند و دستار “پوششی با سه هزار سال قدمت” است و از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان ایران‌زمین استفاده می‌شد.

گلونی، سرپوش لری با ویژگی‌های خاص در مراسم شادی با رنگ های شاد و از پشت سر بلندتر اما در مراسم عزاداری کوتاه، جمع‌تر و رنگ آن تیره‌تر بود.

در نوع شهری گلونی جمع‌تر و کوتاه‌تر از زنان روستایی پوشیده می‌شد که بستن همین گلونی در بین طوایف مختلف لرستان فرق می‌کند مثل سربند زنان شهرستان دلفان که نسبت به بقیه بزرگ‌تر بسته می‌شود.

گلونی خرم آباد این دست‌بافت لری در واقع نوع زندگی را تعریف می‌کرد و از طرفی هیچ ‌وقت در نقوش گلونی لری از نقش‌های لچک، ترنج، اسلیمی و مینیاتوری استفاده ‌نشده و سادگی خاص خود را داشته است.

این سربند در گذشته در لباس مردان هم به کار می‌رفت و به‌طور کلی گفته می‌شود که سربند و دستار «پوششی با سه هزار سال قدمت» است و از زمان مادها و هخامنشیان در لباس مردان و زنان ایران‌زمین استفاده می‌شد.

گلونی یکی از قدیمی‌ترین نمادها

بنا به گفته دکترعطا حسن پور، باستان‌شناس لرستانی : بر اساس بیان مورخانی چون “هرودت” ریشه سربند آن هم سربند لُری به دوره هخامنشیان و دوره ماد برمی‌گردد و براساس شواهد و نوشته‌های تاریخی، سربند از اجزای لباس‌های همه ایرانیان، وابسته به آن و جدایی ناپذیر است.

کتاب تاریخ ماد، پوشش ایرانی را توصیف می‌کند و سربند را در مورد زن و مرد ایرانی، هر دو به کار می‌برد، وجود دستاری به دور سر در نقش برجسته‌های تاریخی تأیید می‌شود، در دوران میلادی و حتی پیش از مادها هم زنان و هم مردان دستار یا همان سربند بر سر دارند.

در سالنامه‌های آشوریان نیز  این دستار هم بر سر زنان و هم بر سر مردان وجود دارد و در توصیف اقوام زاگرس، آشوریان، عیلامی‌ها و مادها از این سربند یاد می‌شود و در میان نقش برجسته‌های به جامانده این سربند به وضوح دیده می‌شود.

در حفاری گورستان سه هزار ساله عصر آهن بابا جیلان (باباجان) در غرب شهرستان دلفان انگشتری پیدا شده که روی انگشتر مفرغی، انسانی با دوبال از دل خورشیدی بیرون آمده که کفش مادی و شلوار مادی و باشلوق مادی که شبیه مقنعه‌های امروزی بر سر دارد که کلاهی روی آن قرار گرفته و دور کلاه دستاری شبیه به گلونی امروزی قرار دارد.

این سربند همچون مقنعه‌های امروزی گوش، گردن و سینه را می‌پوشاند و روی این باشلوق مادی، کلاهی قرار دارد و دور کلاه دستاری شبیه گلونی‌های امروزی قرار گرفته‌است.

همچنین چندین نمونه مفرغ‌های دیگر در لرستان به دست آمده‌ که تصاویر مرد و همچنین زن را با سربند و دستار نشان می‌دهد و بیشتر مورخان در توصیف‌هایشان از پوشش اقوام ایرانی به این دستار یا همان سربند اشاره واضح و مشخص داشته‌اند.

در دوره‌های متاخر نیز کاربرد گلونی شکل رایج‌تری پیدا می‌کند و به عنوان مثال در دوره قاجار در عکس‌های گرفته شده مردان با پوشش گلونی دیده می‌شوند.

در نقش آناهیتا بر روی یک پلاک گچبری در محوطه برزقباله لرستان، آناهیتا درست مانند زنان لر، سربندی به دور سر بسته‌است و گیسوان بافته و طناب پیچش از زیر آن هویداست، همچنین در دوران ساسانی نمونه‌ای از سربند دیده می‌شود که بسیار شبیه گلونی امروزی لرستان است.

در گزارش مردم نگاری خرم‌آباد نیز به پوشیدن گلونی توسط مردان هم اشاره شده‌است و از آن به صورت سرپوشی از جنس ابریشم یاد شده که مردان در مراسم شادی و سرور روی کلاه نمدی به دور سر می‌پیچیدند.

نقش و اندازه گلونی در مناطق مختلف عشایر نشین

شواهد تاریخی بیانگر این است که سربند از دوران قبل از اسلام نه تنها در لرستان که در ایران مرسوم بوده است.

بنا به اظهار نظر عباس حمزه ای کارشناس میراث فرهنگی : تاریخچه دقیقی از زمان رواج یافتن سربند در لرستان وجود ندارد ادامه داد: یکی از دلایل استفاده از سربند رعایت ادب اجتماعی و حتی بستن انواع خاص آن نشانه شان اجتماعی زنان بوده است.

بستن سربند پس از اسلام جنبه مذهبی داشته است اما اینکه دقیقا گلونی استفاده می شده یا نوعی سربند مشخص نیست اما در عکس های دوره قاجار سربندها بصورت مشکی بوده است.

گل بندی از دیدگاه صنایع دستی یک نوع چاپ  از جنسی با نخ ابریشمی محسوب می شود که نقش روی آن به شیوه چاپ کلاقه ای بوده که نقوش را روی اشیای فلزی در موم داغ و روی پارچه می گذاشتند و بعد از شستشو نقوش بر روی پارچه باقی می ماند.

چاپ کلاقه ای را نخستین بار استاد حسین کلاقیچی وارد ایران کرد و به نقل از مستند نگاری محلی لری از خانم لیلا پهلوانی نیز در یکی از روستاهای لرستان چاپ کلاقه ای انجام می شده است. این چاپ نوعی هنر وارداتی به شمار می رود و چاپی دستی است.

چاپ گلونی در ۲ نوع قرمز و مشکی بیشتر کاربرد دارد و رنگ های متنوع آن بیشتر در مراسمات خاص جوانان استفاده می شود و بستن گلونی در مناطق مختلف  عشایر نشین لرستان گره های مخصوص و امدازه های متفاوت دارد.