آداب و رسوم لرستان عنوان مقاله ای دیگر است که در سایت لرم قصد داریم با شما عزیزان به بررسی آن بپردازیم. مطالعه در مورد آداب و رسوم لرستان و مردم لر در مناسبت های خاص مثل عید نوروز، مراسم عروسی، حنابندان، شب چله، غذاهای محلی، مراسم عزاداری و لباس های محلی که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
آشنایی با آداب و رسوم عید نوروز در خرم آباد
مردم خرم آباد همپای دیگر هموطنان ایرانی همواره عید نوروز را به عنوان عیدی باستانی ارج نهاده و مراسم ویژه آن را برپا می‌کنند.
خانه تکانی
خانه تکانی، خرید لباس نو، دید و بازدیدها و مسافرتهای نوروزی از جمله آداب و رسوم دیرینه این شهر می‌باشد. با نزدیک شدن سال نو مردم این‌استان با شستن فرشها، پاک کردن شیشه‌ها، درب و پنجره‌ها و تمیز کردن خانه‌های خود به استقبال سال جدید میروند. مردم این دیار با خانه تکانی و معطر کردن خانه‌های خود با عطر و گلاب و عنبر ایام عید نوروز را از سایر روزها مجزا می‌کنند.
زیارت اهل قبور
از رسوم برجسته مردم خرم آباد زیارت اهل قبور درجمعه آخر سال است به شکلی که افراد معمولا خود را مکلف می‌دانند که به زیارت اهل قبور روند. طبق این سنت مذهبی افراد در بعدازظهر پنجشنبه باحاضرشدن بر قبرستان‌ها به قرائت فاتحه و قرآن کریم می‌پردازند.
سفره هفت سین
بر اساس سنت قدیمی، شهروندان خرم آبادی در لحظات نزدیک شدن به سال نو سفره هفت سین را چیده و با پوشیدن لباس نو دور آن جمع می‌شوند وبزرگ خانواده با قرائت قرآن مجید و دعای تحویل سال و راز و نیاز با خدا در انتظار تحویل سال ثانیه شماری می‌کنند.
آنان هنگام تحویل سال نو در و پنجره‌های منازل خود را باز کرده و خیر و برکت را به خانه‌های خود فرا می‌خوانند.
غذای شب عید اغلب مردم در این شهرسبزی پلو با ماهی و قورمه سبزی است که به اعتقاد آنان پختن این غذاها در شب عید به دلیل رنگ سبزشان چندان با سرسبزی بهار بی‌ربط نبوده و اعتقاد دارند با پخت این غذاها خیر و برکت به سفره ارزانی میشود.
دید و بازدیدهای نوروزی
دید و بازدیدهای نوروزی دراین دیاراز دیگر آدابی است که بلافاصله بعد ازلحظه تحویل سال آغاز و معمولا تا پایان تعطیلات نوروزی نیز ادامه خواهد داشت.
مردم بعضی از روزهای نوروز را در کوه و دشت و مناطق سرسبز سپری می‌کنند و به بازی‌های محلی و مرسوم این منطقه نظیر چوگان بازی “دارپلان” “کورم گردله” و “قاوان” که خاص این منطقه است، می‌پردازند.
برخی خانواده‌های عزادار و داغدیده این شهرسال جدید را بر سر خاک عزیزان خود سپری می‌کنند و برخی نیز سفره هفت سین را بر سر قبر آنان پهن می‌کنند.
در این ایام بعضی با ذبح گوسفند غذای شب عید خود را تدارک می‌بینند.
13 فروردین، روز طبیعت
مردم خرم آباد همگام با دیگر نقاط کشور آیین ویژه‌ای برای سیزدهمین روز تعطیلات نوروز به عنوان روز طبیعت و در اصطلاح محلی و منطقه ای ‘سیزده بدر’ دارند که هرساله با شکوه خاصی در نقاط مختلف استان برگزار میشود.
مردم منطقه معتقدند روز سیزدهم نوروز، روز حضور در طبیعت است و کسی نباید در خانه بماند و همه مردم از همان ساعات اولیه صبح راهی دامان طبیعت می‌شوند.
مردم این دیار در 13 فروردین و پس از برگزاری آیین‌های سنتی دید و بازدید و عید دیدنی های معمول در ایام تعطیلات نوروزی، روز سیزده بدر را روز انس با طبیعت می‌دانند و به همراه اقوام و آشنایان به مناطق تفریحی و سرسبز استان سفر می کنند تا سیزدهمین روز سال را در این مناطق سپری نمایند.
خرم آبادی ها در این روز سبزه‌های خود را برای دور کردن درد و بلا با خود به دامان طبیعت می‌برند، یکی از آیین‌های ویژه مردم گره زدن سبزه به نیت خاص می‌باشد به طوری که هر فردی با نیت و آرزو سبزه را گره زده و در دامان طبیعت رها می‌کند.
شهروندان معتقدند که گره زدن سبزه آن هم 13گره در یک سبزه یا گره‌زدن 13سبزه با هم باعث دور شدن درد و بلا از خانواده‌ها تا سال آینده میشود.
بسیاری از خانواده‌ها به علت برخی خرافات این روز را خوش یمن نمی‌دانند و به همین منظور از منزل خود خارج شده و راهی دامان طبیعت می‌شوند.
دراین روز بانوان نیز در دامان طبیعت در کنار طبیعت بکر و زیبای غذاهای گوناگون می‌پزند.
سنت سیزده بدر از گذشته دور مرسوم بوده و مردم قبل از فرارسیدن ایام تعطیلات نوروزی نسبت به کاشت سبزه برای سفره هفت سین اقدام می‌کنند تا در روز سیزدهم نوروز آن را در دامان طبیعت رها کنند.
هرساله روز پایانی سال تعطیلات نوروزی، مناطق دیدنی و طبیعت سرسبز استان لرستان شاهد حضور بسیاری از مردمان می‌باشد که به همراه خانواده خود این روز پایانی را به خوبی و خوشی در کنار طبیعت و فضاهای سبز سپری می‌کنند.
برخی آداب و رسوم عروسی در خرم آباد
نافه بریه (Nafa Boriya) و دسگیرو (Das Giro)
هنگامی که نوزاد دختری در خانواده ای( در لرستان) بدنیا می آید ، بعضا ناف او را بنام پسر بچه (معمولا از اقوام نزدیک همچون پسر عمو ) و یا جوانی از خانواده یا طایفه دیگر می برند این عمل را نافه برییه (Nafa Boriya) می گویند و از این زمان به بعد است که نوزاد دختر اصطلاحا دسگیرو (Dasgiro) و یا نامزد طرف مقابل می شود و از جانب پسر و خانواده اش هدیه ای بنام نشونه (Neshona) برای دختر می برند و با برگزاری جشن کوچکی از این هنگام به بعد تا عروسی دختر مذکور ، تهیه لباس و برخی از مایحتاج دختر بعهده داماد خواهد بود.
سرنجه گیرو (Serenje Giro)
هنگامی که دختری در خرم آباد به سن ازدواج رسید و بمناسبت های مختلف از سوی خانواده ها و اقوام و آشنایان بعنوان دختر دم بخت به دیگران معرفی و پیشنهاد گردید ، زنان و دختران به سن رسیده خانواده داماد به بهانه های مختلف به منزل دختر دم بخت می روند تا ضمن دیدن از نزدیک و ورانداز وی، او را مورد ارزیابی و سنجش نیز قرار دهند . این مرحله در اصطلاح لری سرنجه گیرو (Serenje Giro) نامیده میشود . واژه سرنجه در زبان لری بمعنی سنجد است .
شیرینی حرونی
زمانی که دختر انتخاب شد در روز مقرر خانواده داماد مقداری شیرینی بهمراه کله های قند و قواره ای پارچه و یک یا چند قطعه طلا به خانه عروس میروند تا با اهدا آن نامزدی وی برای پسرشان را رسمیت داده و مورد تایید و تاکید مجدد قرار دهند . پذیرایی این روز را اصطلاحا شیرینی حرونی می نامند و معمولا رفت و آمد داماد بخانه عروس تا روز عقد بندرت صورت می گیرد.
پشت عقد و سیاهه
پس از مراسم شیرینی خوردن ، دو خانواده در مذاکراتی رودر رو به بحث در مورد میزان شیربها و سایر مخارج و احتیاجات زمان عقد و عروسی می پردازند. دو طرف لیستی را که در آن میزان شیربها یا مبلغ مهریه که اصطلاحا آن را پشت عقد یا پشت نکاح نیز می نامند و سایر احتیاجات روز عقد و عروسی قید شده است بین دو خانواده عروس و داماد رد وبدل نموده و با توافق و رضایت به امضا مسئولان یا بزرگان خانواده ها می رسد . این لیست که سیاهه (Siyaha) نامیده می شود حتما به نام کلام الله مجید مزین است .
آو ازیفه (Ow Azifa)
یک روز قبل از مراسم عقد داماد اجناسی از قبیل روغن، چای ، قند ، برنج با چند راس گوسفند (که به دست و پا و پیشانی آنها حنا بسته اند و معمولا گلونی {Golvani – پارچه بلند رنگارنگ} نیز به گردن انها آویخته اند ) به همراه نوازندگانی که با ضرب و کمانچه و سینی حاوی اسفند دود شده است، روانه خانه عروس می کند . این کالاها و اجناس ارسالی داماد را اصطلاحا آو ازیفه می گویند.
آداب دس بوسو(Das Boso)
پس از توافق و امضا قرارداد بین دو خانواده عروس و داماد ، خانواده داماد طبق قرار قبلی معمولا یک شب را جهت ادای احترام و کسب رسمی اجازه عروسی و اذن پدر دختر به منزل عروس می روند . در این شب پس از صرف چای و شیرینی ، برای آخرین بار یکی از بزرگان طایفه داماد ضمن کسب اجازه از بزرگان و پدر طایفه عروس با جملاتی چون: خدمت رسیدیم تا با اجازه شما فلانی را به غلامی خود قبول کنید ، به کسب اجازه نهایی و رسمی از پدر عروس می پردازد و پدر دختر نیز معمولا به نشانه احترام با اظهاراتی چون : اختیار با خود شماست و انشالله مبارک است ، رضایت خود از این وصلت را رسما در حضور دیگران اعلام می دارد . بدنبال اعلام موافقت پدر عروس، داماد یا برادر داماد از بین جمع برخاسته و دست پدر دختر را به نشانه سپاس و احترام می بوسد و حضار با فرستادن صلواتی ضمن تبریک به یکدیگر به شادی و پایکوبی می پردازند.
حنا ونو (Hana Vano)
در مراسم حنا ونو (Hana Vano) یا حنا بندان که معمولا شب قبل از عقدی است که ممکن است عروسی هم بدنبال آن باشد ، به دست و پای تازه عروس و همچنین تعدادی از دختران جوان و زنان ، در خانه عروس حنا می گذارند و عروس را آرایش کرده و برای روز عقد آماده می کنند.
زو گوشونه (Zo Goshona)
در روز عقد با مواد و اجناسی که داماد بنام آو ازیفه به خانه عروس فرستاده است ، نهار مفصلی آماده می کنند تا به پذیرایی از مدعوین محدودی که از خانواده عروس و داماد به مهمانی مذکور دعوت شده اند ، بپردازند. صبح یا عصر همین روز توسط یکی از روحانیون ، صیغه عقد در خانه عروس جاری می شود . جناب داماد بایستی هنگام جاری شدن صیغه عقد برای گرفتن بله از زبان عروس خانم معمولا یک قطعه طلا همراه خود داشته باشد تا به عروس خانم هدیه کند ، این هدیه به زو گوشونه معروف است .
معمولا جهیزیه عروس را نیز بعد از مراسم عقد به خانه داماد حمل می کنند و رسید آن را نیز دریافت می نمایند. پس از مراسم عقد ممکن است بلافاصله عروسی انجام گیرد . در این صورت با توافق طرفین همان روز عقد خانواده های عروس و داماد تعدادی از دوستان و آشنایان و اقوام خود را به خانه خودشان دعوت می نمایند تا برای پذیرایی از آنها شام مفصلی را تهیه ببینند.
ری گوشونه (Ri Goshona) – پش پرده گیر – مزگانا (Mozgana)
وقتی شام صرف شد ، گروه کوچکی از زن و مرد وابسته به خانواده داماد بخانه پدر عروس می روند تا عروس را بخانه داماد بیاورند. تعدادی زن و مرد نیز از خانواده عروس همراه این گروه می رود . وقتی عروس را بخانه بخت فرستادند همه همراهان باز می گردند بغیر از یک زن که به او پشت پرده گیر گفته می شود . جناب داماد باید هدیه ای از جمله یک قطعه طلا همراه داشته باشد تا جهت دیدن جمال رخصار یار به عروس هدیه نماید ، این هدیه را ریگوشونه (Ri Goshona) می نامند. عروسی که انجام شد ، هر موقع شب که باشد پشت پرده گیر دستمالها و یا خبر عروسی را بخانه پدر عروس می برد تا مزگانا (Mozgana) دریافت نماید .
دوما سلام (Doma Selam)
فردای شب عروسی از طرف پدر و خانواده عروس صبحانه عروس و داماد را به خانه تازه عروس می برند و معمولا تا مدت سه شبانه روز تهیه غذای عروس و داماد بعهده خانواده عروس می باشد . صبح روز اول عروسی داماد موظف است همراه یک نفر دیگر به خانه پدر عروس برود تا دست پدر زن خویش را مجددا ببوسد ، این ادب و آداب را دوما سلام (Doma Selam) می گویند که معمولا به داماد نیز پس از ادای این ادب هدیه ای داده می شود.
مجمه – دس – بازنه و سازنه – شوا
صبح روز اول عروسی ، یعنی در اولین روز زندگی مشترک عروس و داماد ، افرادی که شام یا نهار مهمان عروس و داماد بوده اند . اقدام به ارسال سینی ای به نام مجمه (Majma – سینی مسی چرخی بزرگ و کنگره دار ) به خانه داماد می کنند که درون آن هدایایی برای زوج جوان از جمله کله های قند ، شاخه نبات، پارچه ، لباس ، پول و یا وسایل دیگر است . فردی که هدایا را تحویل می دهد انعامی نیز از دست مبارک داماد دریافت خواهد نمود.
اخیرا با تلفیق و ورود سنن دیگر مناطق کشورمان به لرستان نیز عصر سومین روز عروسی را برخی با عنوان پاتختی جشن گرفته و کلیه زنان خانواده هایی که به عروسی دعوت شده بودند در خانه داماد بصرف چای و شیرینی گرد می آیند تا هنگام پذیرایی هدایای خویش را نیز به عروس و داماد تقدیم نمایند.
در طول مراسم عروسی که پیشتر هفت شبانه روز بود (و بعدا به سه شبانه روز رسید و و اخیرا یک شبانه و … ) جشنی همراه با ساز و آواز و دهل لری و ضرب و کمانچه برگزار می شود و به سنت دیرینه مردان وزنان لر دست در دست به شادی و پایکوبی و رقص های متنوع سنتی لری می پردازند و اصطلاحا دس (Das) می گیرند . مهمانان و بستگان درجه یک عروس و داماد با دادن مبالغی پول به بازنه (Bazena – افرادی که بازیکنان رقص های محلی و گروهی لری اند ) و سازنه (Sazena – نوازندگان ساز و ضرب و و کمانچه ) و چوپی کش (Chopi Kash – یا سرچوپی به سردسته بازیکنان و فردی گفته می شود که جلو صف رقص محلی لری ، دستمال را می چرخاند و ریتم رقص های دو پا و سه پا و شونه شکی لری را هدایت می نماید) و همچنین سایرین شوا (Shava – شاباش ، مقداری پول بنشانه تشویق و ترغیب است که هنگام دادن آن با صدای بلند بنام صاحب پول به فرد مورد نظر داده و اصطلاحا به آن شاباش می گویند) می دهند.
پاگشا ( Pa Gosha)
پس از یک هفته از گذشتن مراسم عروسی ، خانواده عروس مهمانی ترتیب داده و با حضور عروس و داماد و اقوام و آشنایان به پذیرایی از مهمانان و عروس و داماد می پردازند ، این پذیرایی را مراسم پاگشا (Pa Gosha) می نامند . در این مراسم نیز مجددا از طرف مادر و پدر عروس هدایای نفیسی به عروس تقدیم می شود .بدنبال این مراسم دیگر افراد خانواده عروس وداماد بنوبت و با رعایت بزرگتری و کوچکتری ، ضمن دعوت از عروس و داماد جوان به خانه خودشان اقدام به گشادن پای زوج جدید فامیل یه منازل اقوام و آشنایان می نمایند یا اصطلاحا عروس و داماد را با الگو گرفتن از مهمانی اخیر خانواده عروس ، پاگشا می کنند .
آغاز فصل سرما و زمستانی سپیدپوش در شب یلدا نمادی از همدلی اقوام ایرانی در چهارگوشه کشور عزیزمان ایران است.
مردم استان لرستان نیز همچون دیگر اقوام ایرانی همواره آیین‌های شب یلدا را ارج نهاده و از چند روز قبل از رسیدن آن شب، خود را برای برگزاری آیین‌های ویژه آن مهیا می‌کنند.
آداب و رسوم شو چله
با شروع فصل زمستان مردم استان لرستان به ویژه شهروندان متمدن خرم آباد در هر سال، طولانی‌ترین شب سال یا امشو اول قاره”شب یلدا” را با آداب و رسوم ویژه‌ای منحصر به تمدن گهر بار این دیار کهن را سپری می‌کنند. آداب و رسوم طولانی‌ترین شب سال در آغاز فصل زمستان همواره از گذشته‌های دور در جای جای ایران زمین مرسوم بوده و آیین‌های ویژه آن نیز توسط مردم هر شهر و دیاری به شکلهای مختلف برگزار میشود.
گندم شیره
مردم خرم آباد در شب چله «گندم شیره»تهیه می نمایند بدین روش که ابتدا گندم را در شیره مى‌خیسانند ، زردچوبه و نمک را با آن مخلوط مى‌کنند؛ سپس آن را روى ساج برشته مى‌کنند و همراه خلال بادام، گردو، کشمش، گل خند،سیاه دانه،نخود و کنجد مخلوط مى‌کنند و مى‌خورند.
سفره شب یلدا با این تنقلات و انواع شیرینی های محلی با دور همی بزرگتر ها با شور ، شوق و شادی سپری می نمایند.
امشو اول قاره
شب یلدا یا شب چله که مردم این خطه در گویش لری خود به آن ” اول قاره ” می‌گویند به همراه آداب و رسوم ویژه‌ای اجرا میشود که از گذشته‌های دور نسل به نسل انتقال یافته است.
در شب یلدا بسیاری از پشت بام مونازل این شهر مملو از جوانان و نوجوانانی است که با شور و شوق فراوان عبارت “امشو اول قاره” (امشب شب یلدا است) را در شهر طنین‌انداز کرده و حال و هوای خاص شب یلدا را دو چندان می‌کنند.
در این شب نوجوانان و جوانان با تاریک شدن هوا به پشت بام منازل همسایه رفته و شالی را به حیاط منزل آویزان می‌کنند و با سردادن شعار جمعی “امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره” از صاحبخانه می‌خواهند تنقلات شب یلدا را در شال آنها بریزد.
قاشق‌زنی
یکی دیگر از رسوم دیرینه مردم این دیار در شب اول قاره سنت قاشق زنی است. دراین آیین نیز افراد با پوشاندن سر و صورت خود به درب منازل رفته و با به صدا در آوردن قاشق صاحب خانه را از حضور خود آگاه می‌کنند. در این هنگام صاحب خانه نیز به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را در ظرف آنان می‌ریزد.
غذای مخصوص مردم لرستان برای شب یلدا: بوقلمون، گوسفند، سبزی پلو ماهی و خورشت سبزی است. بنا به سنت دیرینه، اغلب خانواده‌های لرستانی شب یلدا را در کنار بزرگان فامیل به ویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های خود سپری می‌کنند.
تفال به دیوان حافظ
خواندن دیوان حافظ و تفال به آن، شاهنامه فردوسی و داستان سرایی از دیگر آدابی است که در شب یلدا زینت بخش محافل گرم مردم این دیار بوده و از محبوبیت ویژه‌ای نیز نزد مردم برخوردار است.
یکی از سنت‌های دیرینه مردم این دیار در شب یلدا رفتن به پشت بام منازل و طلب کردن تنقلات شب یلدا ست.
فال “چل سرو”
فال چهل سرو یا چهل سرود یکی آداب شب یلدا در این دیار است که نوعی فال به شمار می رود.
آداب چل سرو بدین گونه است که گروهی از بزرگان خانواده در شب یلدا دور هم می نشینند و پس از نیت و صلوات و استعانت ازپروردگار یک نفر، مامور به دست گرفتن تسبیحی چهل دانه می شود و دور از دیگران می نشیند و چند دانه اول را با نام مبارک الله، محمد و علی جدا می کند و سپس جمعی که بیشتر از افراد با تجربه هستند به نوبت شروع به خواندن بخشی از ابیات و اشعاری می کنند که به همین نام (چل سرو) معروفند، و بیشتر به زبان شیوا و شیرین لکی هستند.
با خواندن هر قطعه فردی که تسبیح را در دست دارد یک دانه جدا می کند و به همین منوال افراد به نوبت قسمتی از سرو(سرود و تک بیت) را می خوانند و دانه های تسبیح جدا می شوند.
در این میان افرادی که «سرو» می خوانند از تعداد و چگونگی دانه های تسبیح بی اطلاعند، تا اینکه با جدا شدن آخرین دانه یعنی چهلمین دانه تسبیح، فرد مامور اعلام می کند که این دانه چهلم است و سرود و بیتی که چهلمین بیت بوده است با صدای بلند برای همه تکرار می شود و فرد آن بیت را تا به آخر می خواند و دیگران به تفسیر و توضیح این بیت می پردازند.
هر بیت داری تعبیر و تفسیر خاصی است که برای دیگران روشن است. در چل سرو ابیات دارای تعابیر منفی و مثبت به موازات هم خوانده می شود و طبق اقبال و طالع هر کس بیت خاصی در دانه چهلم می افتد، که همان فال فرد است.
خدات و بین د دو گل ژوهار ، اول اسب و زین دوم ژن و مال’ به معنی ‘خدایت بدهد دو گل از بهار اول اسب و زین دوم زن و دارائی’، ‘تلی ژ زلفت پاونی پامه، گری نوینمت آخر دنیامه’ به معنی ‘تاری از زلفانت پایبند پامه، لحظه ای نبینمت آخر دنیامه، ‘هر صو و سحر بانگ خروسان ، شوره تلمیت بار تازه عروسان’ به معنی ‘هر صبح و سحر بانگ خروسها، صدای پای کاروان تازه عروسها’ نمونه هایی از ابیات فال چهل سرو هستند. 99/9/29
غذا های محلی خرم آباد
متنوع بودن غذاهای محلی و سنتی کشور یکی از چیزهایی است که مردم در سفرهای خود به آن توجه دارند و تنوع این غذاها مسافران را به چشیدن آن ترغیب می‌کند.
خرم آباد علاوه بر فرهنگ غنی و جاذبه‌های گردشگری دارای غذاهای سنتی خوشمزه‌ای است و برخی از این غذاهاتوجه بسیاری از مسافران و گردش گران را به خود جذب می‌کند.
آش گوشت خرم‌آباد
آش گوشت یا زیر برنجی یکی از غذاهای رسمی و محلی خرم‌آباد محسوب میشود مردم این منطقه در اکثر جشن‌های عروسی سایر مراسم‌ها از آن استفاده می‌کنند.
زیر برنجی یا همان چلو گوشت غذای موردعلاقه بسیاری از مردم شهر خرم‌آباد است و در مراسم‌ها آش گوشت را در سینی بزرگی که به‌اصطلاح لُری به آن مجمع می‌گویند می‌کشند.
گله بریژ
یکی از محبوبترین غذاهای گوشتی است که منشا و خاستگاه آن منا طقلرنشین به ویژه خرم آباداست
گوشت سنتی مورد استفاده برای گله بریژ گوشت بره است، که آن را تکه‌تکه برش زده سپس به سیخ می‌کشیم پس از آن روی آتش کباب میکنیم و پس از آنکه برشته شد از روی حرارت برمی داریم و کمی نمک به آن می‌زنیم سپسکباب را می‌توان با گوجه فرنگی کباب شده به همراه پلو یا نان نوش جان کرد.
جگر وز
یکی از محبوبترین غذاهای استان لرستان کباب جگر وز می‌باشد. مواد لازم برای تهیه این غذا عبارتند از:
طرز تهیه:
ابتدا جگر را برش می‌زنیم که به دو صورت قابل کباب کردن می‌باشد. یکی به صورت نوار بلندی آنرا برش زده سپس به سیخ می‌کشیم و صورت دیگر آن به این صورت است که آن را تکه‌تکه برش زده سپس به سیخ می‌کشیم پس از آن روی آتش کباب میکنیم و پس از آنکه نیمه برشته شد از روی حرارت برمی داریم و کمی نمک به آن می‌زنیم سپس (وز) را که یک پرده نازکی است که روی سیرابی گوسفند یا گوساله است دور آن می‌پیچانیم. البته وز گوسفند استفاده شود بهتر است. توضیح اینکه وز به دلیل چربی که دارد و نازک است وقتی دور جگر پیچانده و روی حرارت قرار می‌گیرد آب میشود و به همین دلیل طعم بسیار خوشمزه‌ای به جگر می‌دهد. اگر جگر را به صورت نوار بلندی درآورده‌ایم پس وز را هم به همان صورت روی آن می‌پیچانیم و اگر به صورت تکه‌تکه درآورده‌ایم وز را هم به صورت تکه‌تکه روی جگر می‌پیچانیم. سپس روی حرارت گذاشته و می‌گذاریم آرام آرام کباب شود. در کنار آن گوجه را هم کباب میکنیم و سپس کباب را می‌توان با گوجه فرنگی کباب شده به همراه پلو یا نان نوش جان کرد.
شامی کوو خرم‌آباد
شامی کوو یکی از غذاهای محلی خرم‌آباد، همان شامی است فقط در طبخ آن علاوه بر گوشت چرخ‌کرده، سیب‌زمینی و تخم‌مرغ از رب انار، سبزی‌های معطر مغز گردو هم استفاده میشود.
سُغدو
سُغدو یکی دیگر از غذای محلی است که با برنج، شکمبه گوسفند، آلوبخارا، گردو، روغن، آب و ادویه درست میشود و برای تهیه آن مواد را در شکنبه به ریخته و آن را با نخ و سوزن می‌دوزند و با حرارت ملایم می‌پزند.
خورش کلیه‌ترش
یکی دیگر از غذاهای محلی خرم آباد خورش کلیه‌ترش است که برای طبخ آن از گوشت گوسفند، سیب‌زمینی، رب انار، پیاز، نمک، زردچوبه وفلفل تهیه میشود.
آش دوغ لُری
آش دوغ لری از غذاهای خوشمزه محلی است که طرفداران زیادی دارد مردم این منطقه برای تهیه آن گوشت چرخ‌کرده، جو، نخود، سبزی، برنج استفاده می‌کنند.
آش پرشکه
آش پرشکه یکی از غذاهای گرم خرم آباداست و مردم معمولاً در روزهای سرد سال بیشتر آماده می‌کنند و برای پخت آن از عدس، سبزی بلوک، آرد گندم، کشک، نمک و ادویه استفاده میشود.
دنو رو
دو رو (آش دندانی) درواقع نوعی سوپ یا آش لری است که مردم خرم آبادبه نشانه شادی روییدن اولین دندان کودکشان درست می‌کنند و اعتقاددارند که اگر این آش همان موقع روییدن دندان کودک پخته نشود در بزرگ‌سالی دچار دو بچه میشود.
پختن این نوع غذا برای مردم این منطقه بیشتر جنبه آیینی دارد و پس از درست کردن دو رو به نشانه جشن و شادی مقداری از آن را به همسایه هدیه می‌دهند و در عوض همسایه نیز به‌منزله سلامتی نوزاد هدیه‌ای به کودک می‌دهد.
برای پخت دو رو از گندم، لوبیا، نخود،عدس باقلا استفاده می‌کنند.
چزنک رغو
این غذا از نان فطیر و روغن حیوانی درست میشود و برای تهیه آن خمیر آبکی و نرم را روی ساج یا تاوه با دست پهن می‌کنند تا برشته شود.
بعد از پشت‌ورو کردن، نان داغ آماده‌شده را بلافاصله داخل ظرفی قرار می‌دهند چند قاشق روغن حیوانی به همراه شیره یا خاکه قند به آن اضافه میشود.
نان گرده
گرده یکی دیگر از نان‌های سنتی مردم منطقه است که برای پخت آن از آرد، پیاز نگینی ُخردشده، زردچوبه، رازیانه، نمک، آب استفاده میشود.
کباب
اولین غذای معروف خرم آبادی ها کباب است و از طرفی کباب‌کوبیده از قدیم‌الایام خوراک مرسوم مردم لرستان بوده است.
ترخینه
ترخینه (کشکینه) یکی از غذاهای خوش‌طعم این منطقه است که برای سرماخوردگی نیز بسیار مفید است.آش ترخینه به‌عنوان یکی از غذاهای سنتی لرستان از مخلوط گندم دوغ خشک تهیه و در روزهای سرد سال از آن استفاده بیشتری میشود.
جوجوش حلوای سنتی
جوجوش یا زیره جوش حلوای سنتی استان لرستان است. این حلوای بسیار مقوی را برای خانمهایی که تازه زایمان می کنند، یا برای شب زفاف عروس خانمها یا بهبود درد قاعدگی درست می کنند تا بدنشان را گرم نگه دارد.
زیره جوش را می توان به عنوان یک غذای خیلی مقوی خصوصا در ماه رمضان میل کرد. چون با خوردن آن تا ساعتهای زیادی گرسنه نمی شوید. پیشنهاد می کنم حتما امتحان کنید.
مواد لازم برای تهیه جوجوش یا زیره جوش
| گندم برشته آسیاب شده | نیم کیلو |
| ذرت برشته آسیاب شده | نیم کیلو |
| رازیانه آسیاب شده | نیم کیلو |
| زیره سبز آسیاب شده | ۱۵۰ گرم |
| شکر دانه ریز | ۲ کیلو |
| زردچوبه | به میزان لازم |
| روغن حیوانی | ۱.۵ کیلو |
دستور پخت جوجوش
ابتدا زیره و رازیانه را که باهم آسیاب کرده ایم با شکر دانه ریز و زردچوبه مخلوط می کنیم.زردچوبه به اندازه ای باشد که تمام مواد را زرد رنگ کند نه خیلی کم و نه خیلی زیاد.
روغن را در ظرف مورد نظر بریزید. بعد گندم برشته و ذرت آسیاب شده را با هم مخلوط کرده و به روغن اضافه می کنیم.کمی هم می زنیم. چون ذرت و گندم از قبل برشته شدن، نیازی نیست که در روغن زیاد تفت بخورن در حد مخلوط شدن کافیست.
سپس مخلوط زیره و رازیانه که باهم آسیاب کرده ایم به روغن اضافه می کنیم.بعد از کمی هم زدن و تفت دادن جوجوش یا همون زیره جوش ما آماده است.با گردو، پسته، کنجد و بادام تزیین می کنیم.
روش دیگر تهیه زیره جوش
مواد لازم
آرد گندم بوداده شده سه پیمانه
شکر یک پیمانه
زیره یک قاشق مرباخوری
رازیانه یک قاشق مرباخوری
زردچوبه یک قاشق مرباخوری
روغن حیوانی به مقدار لازم
طرز تهیه
روغن حیوانی را داغ میکنیم. ابتدا زیره، رازیانه، زردچوبه و دارچین را به روغن افزوده و سپس آرد گندم را کم‌کم به مواد اضافه میکنیم.
پس از یک دقیقه هم‌زدن، شکر را به آن اضافه کرده و پس از یک بار هم‌زدن، آن را از روی گاز برمی داریم.
در ظرف مورد نظر کشیده و روی آن را با بادام، پسته، گردو و کشمش به دلخواه تزیین میکنیم.
نکات
گندم بو داده را کمی زبرتر از آرد معمولی آسیاب کنید.میتوانید یک قاشق مرباخوری دارچین هم اضافه کنید.
تزیین زیره جوش با مغز بادام و پسته به شکل بته جقه کار زینب بانو
عزاداری محرم
مردم این دیاردر ایام محرم هر کدام به نوعی ارادت خود را به امام حسین(ع) و مقوله عاشورا به اثبات می‌رسانند، به طوری که مرد و زن و پیر و جوان در مراسمی که بیشتر با همان شیوه سنتی برگزار میشود، شرکت می‌کنند.
بنا بر این گزارش، مردم از همان روزهای اول محرم با برپا کردن خیمه‌های عزاداری و نصب پلاکارد در جای جای این استان شیعه‌نشین بار دیگر حال و ه‍و ای ع‍‍اش‍ورای‍‍ی را به ت‍ص‍وی‍ر م‍‍ی‌ک‍ش‍‍ان‍ن‍د.
با آغاز ماه محرم جوانان با تهیه پارچه‌های سیاه و داربست‌های فلزی به شیوه سنتی تکیه‌های عزاداری در سطح محلات مختلف دایر می‌کنند و افراد مسن‌تر نیز با آماده کردن ابزار عزاداری خاص این استان همچون زنجیز، چهل چراغ، علم عزاداری و بلندگوها و طبل‌ها خود را برای عزاداری امام حسین(ع) آماده می‌کنند.
مردم این دیار در این ایام با حضور در محل‌های عزاداری و تشکیل مجالس نوحه‌سرایی و سینه‌زنی به گرامیداشت این روزها می‌پردازند. سینه‌زن‌ها و دسته‌های زنجیرزنی دسته دسته گردهم می‌آ‌یند و با کامل شدن هیئت با تشکیل دو ستون به عزاداری می‌پردازند.
گرچه به ظاهر تفاوت‌های اندکی میان نوع عزاداری در مردم شهرستان‌های مختلف استان لرستان مشهود است، اما در واقع همه مردم این استان به یک شیوه خاص خود عزاداری می‌کنند که تفاوت‌های بسیار زیاد با نوع عزاداری دیگر اقوام دارد.
در خرم‌آباد تکایای محلی، محل خاصی از عزاداری جوانان این شهر است، قدیمی‌ترین تکایا که به استناد کتیبه آن دارای ۱۵۰ سال قدمت است، در محله درب دلاکان خرم‌آباد قرار دارد که در حال حاضر نیز میعادگاه سوگواران حسینی است.
شروع مراسم عزاداری مردم خرم‌آباد با صدای ساز و دهل که آهنگ حزن‌انگیز (چمرونه) را می‌نوازد آغاز میشود، پس از نواخته شدن آهنگ چمریونه در محله‌ها و کوچه‌ها، دسته‌های عزادار که شامل سینه‌زنان و زنجیرزنان حسینی هستند، در خیابان‌ها به راه می‌افتادند تا به جایگاه اصلی شهر بروند.
سینه زنی و زنجیر زنی
سینه‌زنان خرم‌آبادی به شیوه‌ای خاص که ویژه مردم این شهر است سینه‌زنی می‌کنند، در این شیوه ابتدا سینه‌زنان نشسته و سینه می‌زنند بعد وقتی که نوحه‌خوان فریاد می‌زند (ای وا شهیدا به دشت کربلا) همگی سرپا می‌ایستند و ضمن جواب دادن به نوحه‌خوان با دودست و به شدت سینه می‌زنند.زنجیر زنی یکی دیگر از ائین عزاداری محرم در این مرز بوم است.
چهل منبر
مراسم چهل منبر یکی از رسوم خاص و منحصر به‌فرد خرم‌آباد است که در این مراسم که در روز تاسوعای حسینی برگزار میشود، زنان به یاد اسارت حضرت زینب(س)، با پای برهنه و با نقابی بر صورت، حرکت کرده و چهل شمع در خانه‌هایی که درب آنها باز است، روشن می‌کنند.
آیین به گل افتادن
، پیشینه این آیین مربوط به پیش از اسلام است که در ایران پیش از اسلام برای برگزاری مراسم سوگ بزرگان، قهرمانان و جوانان و عزیزترین درگذشتگان انجام می‌شده است، در استان لرستان نیز این آیین در سوگ عزیزان از دست رفته معمول بوده و اکنون نیز در سوگ سرور و سالار شهیدان و یاران باوفایش انجام میشود.
در این مراسم ابتدا خاک تمیز طاهر از مکانی تهیه میشود که عاری از هرگونه آلودگی باشد، سپس حوضچه‌هایی که معمولاً به دو شکل مربع و دایره ساخته میشود، بعد خاک‌های از پیش آماده شده را الک کرده و درون حوضچه می‌ریزند و آن را با گلاب‌های نذر شده و آب آماده می‌کنند.
در کنار حوضچه‌های گل، مقدار زیادی هیزم به‌صورت کپه بر روی هم انباشت میشود، این هیزم‌ها در روز عاشورا برای خشک کردن افرادی که به گل افتاده‌اند استفاده میشود.
عزاداری مردم خرم‌آباد در شب تاسوعا با حزنی خاص تا روز عاشورا ادامه دارد، حدود نیمه‌های شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه‌های گل شده و بعضی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می‌کنند و به اصطلاح به گل می‌افتند.
برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و دو کتف و شانه خود را گل می‌زنند و در کنار شعله‌های آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می‌کنند و فرد به گل افتاده این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می‌کند.
این آیین در خرم‌آباد توسط همه اقشار از هر فکر و سلیقه، فقیر و غنی و پیر و جوان و زن و مرد انجام میشود، در قدیم مرکب هر اسب سوار نیز گل بر سر می‌گذاشت که امروزه به جای اسب افراد خودروی خود را گل مالی می‌کنند.
صبح عاشورا قبل از طلوع آفتاب ناله جانگداز ساز و دهل که نوای چمریونه می‌نوازد، شروع به نواختن می‌کند، عزادارانی که هنگام سحر به گل افتاده بودند در کنار آتش‌های برافروخته میدان محله بر سرزنان و «هی رو هی رو» گویان به عزداری می‌پردازند.
در روز عاشورا سوگواری در قالب دستجات سینه‌زنی و زنجیرزنی تا ظهر عاشورا ادامه دارد و افرادی که نذر دارند در مسیر حرکت هیئت‌ها گاو و گوساله‌های نذری را سر می‌برند و این بدان معناست که این هیئت شام یا نهار را در خانه نذر کننده صرف کند.
بعد از ظهر عاشورا که در گویش محلی به آن طوق اشگس گفته میشود، مراسم عزاداری به پایان می‌رسد و عزاداران برای اقامه نماز ظهر عاشورا به قبرستان معروف این شهر (قبرستان خضر) میروند و نماز ظهر عاشورا را به جا می‌آورند که بدین گونه مراسم سوگواری دهه محرم به پایان می‌رسد.
لباس محلی نمادی از تاریخ و فرهنگ این دیار
لباس محلی لرستان در کنار دیگر اقوام ایرانی با زیبایی های منحصر به فرد خود همواره مجالی برای تجلی ذوق و استعداد طراحان لباس های روز بوده است.
لباس محلی زنان لر
بنا به موقعیت اجتماعی، اقتصادی و از طرفی شرایط سنی از ویژگی های مشخصی برخوردار است به طوری که پوشاک زنان جوان لر با پارچه های الوان در رنگها و طرح های شاد با سربندهای زیبا و رنگی است و زنان مسن تر پارچه هایی به رنگ تیره با طرح های ساده و سربندی سیاه و سفید را ترجیح می دهند.
گل ونی
روسریهای زنان لر که در زبان محلی به آن گل ونی می گویند علاوه بر پوشیده بودن، زیبایی خاصی به زنان لر می دهد.
تره و گل ونی
سرپوش ابریشمی مخصوصی است که زنان لر به سر می بندند و به لری آنرا ساوه می گویند.
تره را در حالت عادی و در روزهای معمولی می بندند ولی زنان لرستانی برای شرکت در مراسم جشن و سور، نوعی از آنرا به نام گل ونی که رنگین است روی تره می بندند.
در طرح این روسریها که به طور معمول از جنس ابریشم هستند نقش ها و رنگهای مختلف به کار رفته که با گره خاصی به دور سر پیچیده شده و گوشه های آن هم به صورت آویزان بر پشت سر قرار می گیرد.
پیراهن زنان لر
دارای برشی ساده، بلند و گشاد با طرحهای گلدار و رنگهای متنوع است و دارای قسمت های مختلفی چون کلنجه ، سرداری یا کمرچین و جلیقه است
کلنجه
کت مخملی است که بر روی پیراهن زنان لر پوشیده می شود و یقه و لبه های دم آستین و دور شکاف آن یراقدوزی و نواردوزی شده است.
سرداری
پوششی است بلند تا به پشت پا، جلوی آن بدون دکمه است با آستینی تا آرنج که اغلب از مخمل با رنگهای مشکی، سبز و قرمز تهیه می شود و
دوره های آستین و دامن آن به پهنای دو تا سه انگشت یراقدوزی و نواردوزی شده است.
شلوار
به زبان محلی شاوال عبارت است از زیر جامه ای لیفه دار یا کمری دار به مدل شلوارهای کردی از پارچه های الوان رنگی که زیر پیراهن می پوشند.
شلوار زنان لر از لحاظ ترکیب و جنس پارچه دو قسمتی و دو رنگی است به طوری که از دمپا تا حدود بالای زانو، پارچه ساده با نقشبندی و نواردوزی شده است و قسمت بالاتر به رنگ دیگر و گلدار است.
کلاش
نوعی کفش است که برای زنان به ان آژ گفنه میشود.
لباس محلی مردان لرستانی
نیز دارای پوشش ساده ای هستند که جنبه های تزئین آن کمتر است و در عرف معمول این دیار به شال و ستره معروف می باشد.
شلوار مردان لر به طرح و هیبت شلوارهای کردی است و پیراهن آنان با برش ساده و اغلب به رنگ سفید و گاه رنگی است.
پیراهن مردان لر که در گویش محلی به آن جومه یا کراس می گویند دارای آستین های بلند و یقه گرد بوده و از جنس کرباس و به رنگ سفید تهیه می شود.
شال
پارچه بلند و سفیدی است به عرض 90-60 سانتی متر و به طول 9-6 متر از جنس چلوار که آنرا چند دور به کمر می پیچانند و علاوه بر آن در مواقع ضروری از آن به عنوان کفن، پیچاندن محل زخم یا طناب استفاده می کردند.
ستره
قبای مخصوصی است که اندازه آن تا زیر زانو بوده و بیشتر در مواقع رسمی از آن استفاده می شود و از قدیمی ترین انواع پوشاک در ایران است که در طرح های گلدار و شاد برای مراسم شادی و جشن و در طرحهای ساده با رنگهای کم مایه در انجام مراسم تشریفاتی و عزا به کار می آید.
شلوار
به زبان محلی شاوال عبارت است از زیر جامه ای لیفه دار یا کمری دار به مدل شلوارهای کردی از پارچه های الوان رنگی که زیر ستره می پوشند.
کلاه نمدی
از خصوصیات ویژه لباس مردان لر است که از نمد پشمی تهیه ومعمولا با شال و ستره استفاده می شود نوعی کلاه مردانه که به دو شکل مخروطی واستوانه‌ای است
گیوه
نوعی کفش دست ساز محلی می باشد، که کف آن چرم و یا پلاستیک ضخیم ومحکمی است که رویه آن به صورت نخ تابیده بافته می شود.
کپنک یا فرجی
کپنک یک نوع قبای نمدی پشمی محکم است که معمولا مورد استفاده چوپانان می باشد و در مواقع جنگ از آن به عنوان لباس رزم استفاده می شود زیرا ترکیب بسیار فشرده ای در ساخت آن بکار رفته است.
احیا لباس های محلی و به روز کردن این لباس ها برای استفاده زنان و مردان در جوامع مختلف با سنت های بومی و اصیل ضروری به نظر می رسد.
