میراث تاریخی ، فرهنگی و مذهبی خرم آباد
میراث تاریخی ، فرهنگی و مذهبی خرم آباد ، این شهر را به یکی از توانمند ترین شهرهای کشور در صنعت گردشگری مطرح نموده است . همانند قلعه فلک الافلاک ،سنگ نوشته ، مناره آجری ،باغ فلاحت ، ابشار بیشه و…
1-قلعه فلک الافلاک :
فَلَک‌الافلاک یا دژٍ شاپورخواست در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد. فلک‌الافلاک با نام قلعه دوازده برجی هم شناخته می‌شود. این بنا بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خرم‌آباد و در نزدیکی رودخانه، در مرکز شهر قرار گرفته و چشم‌گیرترین اثر تاریخی و گردشگری درون این شهر است.
تاریخ ساخت این قلعه به دورهٔ ساسانیان باز می‌گردد و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبتت رسیده‌است.
نام‌شناسی
فلک‌الافلاک در لغت به معنای «سپهر سپهران» است. قلعه فلک‌الافلاک با نامهای گوناگونی در طول زمانن شناخته شده‌است. دژ شاپورخواست، سابر خواست، قلعه خرم‌آباد، دوازده برجی و کاخ اتابکان از آن جمله‌اند. قلعه خرم‌آباد از دوره قاجار به بعد با نام فلک‌الافلاک ضبط شده‌است. با توجه به اینکه ممکن است دوازده برجی، اشاره‌ای به دوازده برج فلکی باشد، ممکن است نام فلک‌الافلاک نیز از همین جا ریشه گرفته باشد.
کاربری قلعه
این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه وو گنجور در زمان آل بویه در آمد همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهمترین کاربردهای قلعه در گذشته محسوب می‌شود.
حریم قلعه
حریم قلعه از شرق و جنوب غربی به رودخانه خرم آباد و از غرب به خیابان و محله دوازده برجی و از سمتت شمال به خیابان فلک الافلاک محدود می شود. این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن چهارم هجری قمری به عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل بویه در آمد همچنین خزانه حکومتی خاندان بدر در قرن چهارم هجری و مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و والیان لرستان در دوره صفویه تا قاجار و سرانجام پادگان نظامی و زندان سیاسی در دوران پهلوی اول و دوم از مهمترین کاربردهای قلعه در گذشته محسوب می‌شود.
معماری قلعه
معماری کنونی بنا، بیانگر الحاقات فراوانی است که در دوران‌های گوناگون بدان افزوده شده، بیشترین اینن تحولات مربوط به دوره صفویه تا قاجار می‌باشد. بر اساس مدارک تصویری تا حدود یکصد سال پیش بارویی دوازده برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته، که اکنون آثار این برج از آن در محوطه شمال غربی قلعه، قابل مشاهده‌است. وسعت تقریبی بنا ۵۳۰۰ متر مربع، شامل ۸ برج دو صحن و ۳۰۰ جان پناه می‌باشد. ارتفاع بلندترین دیوار تا سطح تپه ۲۳ متر و مصالح آن از سنگ آجر، خشت و ملات گچ و آهک است. ورودی بنا به سمت شمال و در بدنه برج جنوب غربی تعبیه شده که پس از گذر از راهرو ورودی به حیاط اول وصل می‌گردد. ورودی قلعه فلک‌الافلاک در جبهه شمالی و در برج جنوب غربی به عرض ۱۰ متر و ۲۰ سانتیمتر و ارتفاع سه متر ساخته شده و در ساخت این بنا از مصالحی چون خشت، آجر (قرمز و بزرگ)، سنگ و ملات استفاده شده‌است. پلان بنای این قلعه تاریخی به صورت هشت ضلعی نامنظم است.
حیاط اول
ابعاد این حیاط که جهت شمالی، جنوبی طراحی شده ۲۲/۵×۳۱ متر است. پیرامون آن از چهار برج تشکیلل شده که دو برج آن در شمال و شمال غربی و دو برج دیگر در جنوب و جنوب غربی قرار دارد.
حمام قدیمی
حمام قلعه در ضلع شمالی حیاط اول و در نزدیکی چاه قلعه قرار داشته‌است. این حمام تا اواخر دوره قاجارر قابل استفاده بوده و اکنون آثاری از آن مانند تنبوشه‌های سفالی، نقش‌های آهک بری و کانال‌های زیر زمینی قابل مشاهده‌است.
چاه قلعه
در شمال شرقی حیاط اول و در پشت یک طاق نمای بلند، چاه آب قلعه قرار دارد. عمق این چاه که بیشتر آنن با برش صخره به سرچشمه آب گلستان راه یافته نزدیک به ۴۰ متر است. در گذشته آب مورد نیاز ساکنین دژ از همین چاه تامین می‌شده‌است و اکنون نیز قابل بهره‌برداری است.
حیاط دوم
ابعاد این حیاط در جهت شرقی، غربی طراحی شده ۲۱×۲۹ متر است و همانند حیاط اول از چهار برجج تشکیل می‌گردد. در چهار جهت این حیاط تالارهای بزرگی قرار دارد که به یکدیگر راه دارند و اکنون به موزه تغییر کاربری یافته‌اند. از نکات قابل تامل در معماری بنا، وجود گریزگاه مخفی در ضلع جنوبی و فضاهای زیر زمینی در ضلع شمال و شرق آن می‌باشد.
موزه فلک‌الافلاک
موزه فلک‌الافلاک درون ساختمان قرار دارد و در دوره پهلوی با قرار دادن برخی مدارک فرهنگی فعالیت خود راا آغاز کرد اما پس از انقلاب فعالیت آن متوقف شد. موزه پس از جنگ ایران و عراق و در سال ۱۳۶۷ فعالیت خود را از سر گرفت. موزه قلعه بین سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ به علت نبود امکانات نگهداری استاندارد تعطیل بود. هم اکنون موزه مردم‌شناسی آن در بخش جنوبی حیاط دوم راه‌اندازی شده‌است. این موزه ۱۲ ویترین دارد که هر ویترین ۵۰ اثر تاریخی را به نمایش می‌گذارد.
بخشی از موزه قلعه فلک‌الافلاک
2- باغ فلاحت :
اوایل حکومت پهلوی میدان مشقی برای تیراندازی قشون ارتش مستقر در خرم‌آباد، تدارک دیدند. آن طور که می‌گویند به دستور رضا‌شاه، بذر کاج‌هایی را که از ترکیه با خود آورده بود(پس از ملاقات با آتاتورک)در این میدان مشق کاشتند تا از آنها کاج‌های سر به فلک کشیده امروز پدید آیند. پس کاج‌های باغ کشاورزی(باغ فلاحت سابق) تنها از دیدگاه فضای سبز حائز اهمیت نیستند، بلکه بیش از آن بیانگر شروع فصلی نوین در تاریخ لرستان هستند.
میدان مشق نام «باغ فلاحت» به خود گرفت تا باز هم اهمیت تاریخی بیش‌تری پیدا کند. میدان مشق با نام «باغ فلاحت» در اختیار وزارت کشاورزی قرار گرفت تا ثابت شود اصالت با نظامی‌گری و میلیتاریسم نیست بلکه توسعه جامعه و رونق و پیشرفت اقتصادی،مهم است. به این ترتیب نظامیان رفتند تا «باغ فلاحت» منادی و مروج کشاورزی نوین در استانی باشد که زراعت و باغ‌داری و دامداری شاهرگ اصلی اقتصاد و معیشت مردم آن از قدیم‌الایام تا کنون بوده است.
باغ کشاورزی و خانه‌های سازمانی و ساختمان‌های داخل آن کلاً متعلق به وزارت کشاورزی بودند که در سال ۱۳۶۷ مرکز تحقیقات کشاورزی استان در آن دایر شد و حدود ۴۰ هکتار اراضی آن نیزبه عنوان ایستگاه تحقیقات کشاورزی مورد استفاده محققین قرار می‌گرفت تا همچنان به عنوان پیش‌قراول توسعه کشاورزی استان، مطرح باشد.
باغ فلاحت(کشاورزی) نیز حتی‌الامکان حفظ شده بود تا اینکه در سال ۱۳۷۷شهرداری و مسکن شهرسازی به بهانه قرار گرفتن در محدوده شهر، آن را مورد تعرض قرار داده و به زور تصرفش کردند و شد آن‌چه که نمی‌بایست می‌شد! مقاومت‌ها و شکایت‌های محققان و کارکنان مرکز تحقیقات کشاورزی استان به جایی نرسید و شهرداری در و پیکر و دیوار و دار و درخت این باغ زیبا را در نوردید و له و لورده کرد.
از آن روز تا حالا، باغ تاریخی شهر خرم آباد بی صاحب و یتیم رها شده است! بیشتر درختان و درختچه‌ها وگل و گیاهان زیبای آن از بی‌آبی پژمردند و خشک شدند یا طعمه حریق شدند. بلبلان خوش‌الحان آن هم یا گریختند یا احتمالاً بدون نایی برای خواندن در گوشه و کنارها کز کرده‌اند!(مراد سپهوند).
به استناد مدارک تاریخی، اولین جنگل مصنوعی سوزنی برگ ایران اوایل دهه 1320 در باغ فلاحت (کشاورزی) خرم‌آباد کاشته شد و این فضای تحقیقاتی به محلی برای پژوهش‌های مرتبط با علوم منابع طبیعی و کشاورزی مبدل گردید.
ولی امروز درختان این باغ تاریخی در سایه کم‌توجهی مسوولان به دلایل مختلف نابود شده است.
وقوع چندین آتش‌سوزی در اطراف ساختمان‌های اداری این باغ، موجب شد که بسیاری از درختان سرو و کاج تنومند آن طعمه حریق گردد.
موضوع دیگری که آینده‌ی این اثر تاریخی را به مخاطره انداخته، احداث قارچ گونه آپارتمان‌ها در اراضی متعلق به این باغ است.
مسوولان استان و به ویژه مدیران شهر خرم آباد می بایست ضمن پی‌گیری ثبت تاریخی این باغ در فهرست آثار ملی، از هر گونه ساخت و ساز اماکن جدید جلوگیری کنند تا زمینه احیاء و بازسازی فضای تخریب شده آن فراهم شود. (بابک الوندیان- روزنامه همشهری) .
این باغ که قطعه‌ای از تاریخ لرستان است، آخرین نفس‌های خود را می‌کشد و اگر تصمیمی خداپسندانه از ناحیه مدیریت ارشد استان در مورد آن گرفته نشود، دیری نمی‌پاید که به نابودی کامل کشانده می‌شود. اراضی متعلق به باغ کشاورزی(حدود ۴۰ هکتار) نیز که قرار بود به بزرگ‌ترین پارک خاورمیانه (بنا به گفته روستایی شهردار وقت) با انواع و اقسام مستحدثات اعم از باغ گیاه‌شناسی، باغ وحش و … تبدیل شوند نیز سرنوشتی شوم‌تر از خود باغ پیدا کردند و به ساخت و ساز اختصاص داده شدند!
حتماً همشهریان خرم‌آبادی تابلوی بزرگ سر درباغ فلاحت با عنوان «پارک ملت» و تابلوی «به سوی پارک ملت» در میدان شاپورخواست را فراموش نکرده‌اند!همه آن وعده ها به ابدیت پیوستند! اینک باغ فلاحت در حال از دست رفتن است و اراضی آن نیز به پارک ملت تبدیل نشدند بلکه به تصرف ادارات و ارگان‌های مختلف و افراد در‌آمدند. ضمن استمداد از مدیریت ارشد استان برای نجات باغ فلاحت مشرف به موت(همان طور که گفتم تنها نه به عنوان یک قطعه فضای سبز که اثر طبیعی ملی اعلامش کرده اند! بلکه به عنوان سندی از تاریخ لرستان)، به عنوان یک شهروند نیز از مدعی‌العموم می خواهم که به نمایندگی از سوی مردم، مسببین این وضعیت را تحت استنطاق و پی‌گرد قانونی قرار دهد.(مراد سپهوند).
مدیرکل بازرسی لرستان: ساخت و ساز در “باغ کشاورزی خرم آباد” غیرقانونی است
مدیرکل بازرسی لرستان گفت: زمین باغ کشاورزی خرم آباد جزء آثار ملی است و هر گونه ساخت‌وساز در آن غیرقانونی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، علی‌رضا انصاری در نشست خبری که امروز در دادگستری لرستان برگزار شد اظهار کرد: در واقع وظیفه اصلی سازمان بازرسی به موجب قانون، نظارت بر اجرای صحیح قوانین و مقابله با سوء جریان‌ها است.
مدیرکل بازرسی لرستان در پاسخ به سوالی در ارتباط با تخریب و قطع درختان باغ کشاورزی خرم آباد و تبدیل آن به ساختمان‌های مسکونی، اظهار کرد: باغ کشاورزی خرم آباد با مساحتی بیش از 76 هکتار در سال 1372 به ثبت آثار ملی رسیده و متعلق به سازمان میراث فرهنگی است و هر گونه ساخت و ساز در آن غیرقانونی است.
وی افزود: متأسفانه از آن‌جایی که کاربری ملی این باغ مربوط به درخت‌های آن بوده، با قطع درختان آن خود به خود از موضوع میراث ملی شدن خارج شده است، اما ما این نظر را قبول نداریم و پی‌گیر رفع این مشکل هستیم.
انصاری تصریح کرد: یک سری مکاتباتی بین استاندار و رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور در حال برقراری است، که امید است ماحصل این مکاتبه‌ها و پی‌گیری‌ها در فهرست ملی ماندن این باغ و خاتمه ساخت و سازهای غیرقانونی باشد.
- مدیرکل بازرسی لرستان گفت: در این مورد هم نامهای به رئیس شورای شهر خرم‌آباد داده شده که از ادامه ساخت و سازهای غیرقانونی در این باغ ملی جلوگیری کند.
- معاون عمرانی استانداری لرستان:
معاون عمرانی استانداری لرستان گفت: باغ کشاورزی و خرمرود دو منطقه مستعد گردشگری خرم‌آباد هستند.
به گزارش ایسنا، مجید کیانپور بیان کرد: باغ کشاورزی خرم‌آباد از معدود باغهای ایران است که دارای شناس‌نامه میراثی و تاریخی است.
وی افزود: این باغ دارای ارزش پژوهشی و تحقیقاتی است که متأسفانه به دلیل تصمیمات غیرکارشناسی در سنوات گذشته دارای پوشش مزروعی و مناسبی برای پژوهشی بودند، تغییر کاربری پیدا کنند و برای اسکان جمعیت هدف از این مناطق استفاده شود.
کیانپور اظهارکرد: در حال حاضر هدف دولت این است که تمام اراضی این باغ را حفظ و فضای موجود را احیا کنیم و در اختیار مرکز تحقیقات برای پژوهش قرار دهیم که در نهایت بتوان به نحو مطلوب از این باغ استفاده کرد.
وی از باغ کشاورزی به عنوان ریه شهر یاد کرد و گفت: این منطقه از پتانسیل ویژهای برخوردار است که هم میتواند به یکی از نقاط گردشگری و هم به یک مرکز تحقیقی پژوهشی تبدیل شود و در اختیار پژوهشگران کشاورزی و گیاهشناسان قرار گیرد که به توسعه هر چه بیشتر استان کمک کند.
-
اطلاعات کامل باغ :
این باغ سطحی حدود 75 هکتار یعنی 1600 متر طول شمالی جنوبی و 40 متر عرض شرقی – غربی داشته است . طراحی این باغ مبتنی برمحور مرکزی با ردیف های درختی و محور های فرعی عمود برآن ، طرح باغ های ایرانی را داشته و به عنوان اولین مرکز کشت و مطالعات کشاورزی در غرب ایران در حدود 75 سال پیش بنیان نهاده شده است در گذر زمان بخش هایی از این محدوده به فعالیت هایی چون ساخت و ساز ادارات ، سازمان دولتی ،زمین های ورزشی و آموزشی و بخش های مسکونی ویژه اختصاص یافته است. از کل زمین های زراعی باغ که در ابتدا حدود 52 هکتار در سال 1329 به ثبت رسیده و 30 هکتاراراضی خالصه منوچهر آباد طبق مصوبه 15938 به تاریخ 20/6/1360 هیئت وزیران به مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر واگذار گردیده است مابقی اراضی آن به تصرفارتش درآمده است که در حال حاضر در تصرف نیروی انتظامی قرار دارد. در اراضی باقیمانده با حدود 42 هکتار از حدود سالهای 1340 به بعد بر روی درختان میوه ،غلات ، پنبه ، دانه های روغنی سبزی و صیفی به طور متناوب تحقیقات علمی صورت می گرفته است. تا سال 1364 تنها«نهاد» تحقیقاتی استان ، نمایندگی اصلاح بذر و نهال لرستان بو.د که د رمزارع فوق فعالیت داشت . در سال 1365 با تشکیل مراکز تحقیقاتی د راستان و ساخت دو باب آزمایشگاه بررسی آفات و بیماری های گیاهی و آزمایشگاه خاک و آب و استخدام پرسنل، فعالیت خود را شروع نموده ، تا سال 1377 که شهرداری نسبت به تصرف اراضی این باغ مبادرت نمود، تمام طرح های
تحقیقاتی کشاورزی در این اراضی انجام می گرفت و ازآن سال به بعد طرح های مزبور در منطقه سراب چنگایی انجام می گیرد.که هم اکنون این فعالیت های بنیادی و مؤثر در کشاورزی استانادامه دارد. ویژگی اصلی این اثر تاریخی قرار گرفتن در یک محدوده ی باستانی – تاریخی ، استقرار ، وایجاد اولین فضای باز و سبز مصنوع ساخته شده به عنوان فعالیت شهر سازی ،توسعه و طرح اندازی و شکل گیری ( طراحی شهری ) و ایجاد اولین مرکز کشاورزی و توسعه دانش کاشت درختان در غرب ایران مطرح بوده و در قالب ثبت عناصر و جایگاه های تاریخی، فرهنگی ، طبیعی به عنوان یک محوطه ویژه تاریخی و طبیعی ازسوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور به شماره 9928 در تاریخ 12/6/1382 در فهرست آثار ملی ثبت گردیده است .1در حال حاضر، باغ در محدوده ی شامل بافت مسکونی منطقه فلک الدین در غرب ، منوچهر(ملک شیر )آباد و اراضی نیروی انتظامی در شرق ، کانون بازنشستگان نیروهای مسلح ومراکز آموزش عالی در جنوب و جنوب غربی و رودخانه ( گلال خرم آباد) در شمال و شمال شرق آن قرارگرفته است.
2-2 تعیین موقعیت باغ با استفاده ازسامانه موقعیت یاب جغرافیایی « GPS»
| ردیف | عرض جغرافیایی(N) | طول جغرافیایی(EO) | ارتفاع از سطح تراز(m) |
| 1 | 330 30/ 05.9″ | 480 20/ 51.0″ | 1214m |
| 2 | 330 29/ 56.9″ | 480 20/ 0.0″ | 1218m |
| 3 | 330 29/ 55.8″ | 480 20/ 55.3″ | 1216m |
| 4 | 330 30/ 003″ | 480 20/ 53.3″ | 1217m |
| 5 | 330 30/ 004″ | 480 20/ 53.7″ | 1213m |
| 6 | 330 30/ 04.6″ | 480 20/ 55.3″ | 1212m |
آثار طبیعی متشکل فیزکی و زیست شناسی یا مجموعه ای از این نوع ترکیبات که از نظر زیبایی شناسی یا علمی جائز ارزش جهانی استثنایی هستند. ترکیبات ارضی و جغرافیایی طبیعی و مناطق کاملاً مشخص که زیستگاه حیوانات و منطقه رشد گیاهان موردتهدید بوده از نظر علمی و حفاظت حائز ارزش جهانی استثنایی هستند . مجموعه یا منابع طبیعی که دقیقاً مشخص شده و به لحاظ علمی ، حفاظت یا زیبایی طبیعی دارای ارزش جهانی استثنایی هستند در شمار میراث طبیعی قرار گرفته اند.
3 -کاروانسرا ی شهنشاه :
کاروانسرای گوشه شهنشاه یکی از آثار به جای مانده از دوره صفویان در ۲۰ کیلومتری غرب شهر خرم‌آباد و در روستائی به همین نام قرار داره. این کاروانسرا در کنار مقبره شجاع‌الدین خورشید از امرای اتابکان لر کوچک قرار گرفته و به همین دلیل به شاهنشاه نام‌گذاری شده. ساختمان این کاروانسرا دارای ۱۵ اتاق و صحنی به اندازه ۳۰۰ مترمربعه. بخش پشت کاروانسرا محل نگهداری چهارپایان و بخش جلو که از اتاق‌های ۹ مترمربعی تشکیل شده، محل استراحت مسافران بوده. این بنا به شماره ۱۹۲۱ و
4- کاروانسرای میرزا سید رضا :
منزل “میرزا سید رضا” در میان بافت قدیم شهر خرم‌آباد و دقیقا روبروی ورودی شمالی کاروانسرای میرزا سید رضا که اکنون به بازار طلا‌فروشان تبدیل شده قرار دارد. کوه سفید کوه و پناهگاه صخره‌ای پا‌سنگر که مربوط به دوران پیش از تاریخی می‌باشد در شمال این اثر بر دامنه کوه واقع شده اند.
راه دسترسی به این منزل از ضلع غربی خیابان حافظ (درب شمالی) و میدان بزرگ یا گپ (درب شرقی) امکان‌پذیر است.
تاریخچه و وجه تسمیه اثر: این منزل که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، متعلق به شخصی به نام میرزا سید‌رضا تفرشی از مشاهیر لرستان در اواسط زمان قاجاریه است و کاروانسرای بزرگ میرزا سید رضا که در شهر خرم‌آباد قرار دارد متعلق به او بوده است.
این کاروانسرا اکنون به بازار طلا‌فروشان تبدیل شده و در فهرست آثار ملی کشور به شماره 1923 و تاریخ 16 شهریور 1376 به ثبت رسیده است.
در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
5-مناره آجری :
مناره آجُری یکی از آثار باستانی شهر خرم‌آباد و متعلق به قرن چهارم هجری قمریه. این بنا با قدمتی حدود ۹۰۰ سال در جنوب خرم‌آباد و در کنار مکان شهر قدیمی شاپورخواست بر روی پایه سنگی بنا شده و حدود ۳۰ متر ارتفاع داره. از این مناره آجری برای هدایت کاروان‌هایی که به سمت شهر باستانی شاپورخواست می‌آمده‌اند استفاده می‌شده. الان هم از فراز این مناره می‌شه دورترین چشم اندازهای شهر رو مشاهده کرد. در گذشته کاروان‌های زیادی به کمک این مناره راه خودشون رو پیدا کرده‌اند و دیده‌بان‌های زیادی از بالای آن دشمن رو دیده‌اند و مردم رو به موقع از خطر حمله آگاه کردن.
این اثر به شماره ۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد
6-پل شاپوری :
پل شکسته یا پل شاپوری (به لری: طاقه پیل اِشکه سه) یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانیان محسوب می شه و در ضلع جنوبی قلعه فلک افلاک در جنوب شهر خرم آباد در استان لرستان واقع شده . پل شاپوری عامل ارتباط غرب استان لرستان(طرهان) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده . این پل حدود ۲۳۰ متر طول و بیش از ۱۹ چشمه طاق داشته که در حال حضار فقط ۵ چشمه طاق از آنها باقی مونده. چشمه طاق های پل بصورت جناقی ساخته شده و سبک سازی پل در قسمت طولی پل در زیر روگذر پل صورت گرفته و پایه های پل و موج شکن های آن به صورت لوزی شش ضلعی از سنگ ساخته شده . مصالح این پل از سنگ، ملات گچ و ساروجه. از سنگ های قلوه رودخانه ای و لاشه سنگ در چشمه طاق ها و از سنگ های پاکتراش در قسمت پایه ها استفاده شده. کف پل سنگ فرشه. نوع سنگ فرش، سنگ بلوک قرمزه که در اثر فرسایش آب از صورت کادر بودن خارج شده این پل با شماره ۱۰۵۱/۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید
7-حمام گپ :
آدرس:- خرم آباد خیابان حافظ، نبش میدان گپ، جنب مسجد توتونچی، بازار سنتی، مجموعه تاریخی حمام گپ خرم آباد
مجموعه تاریخی در خرم آباد جاذبه های تاریخی لرستان رستوران خرم آباد
مجموعه ی تاریخی حمام گپ متعلق به دوران صفویه ست و با بیش از ۳۵۰ سال سابقه در خدمت شما عزیزانه.
شما میتونید از این بنای تاریخی دیدن کنید، غذای ایرانی میل کنید، از کافی شاپ و یا دو رستوران روباز استفاده کنید
و د ر نهایت یک عکس حرفه ای و بیادماندنی بگیرید.
8- میر ملاس (بلدیه) خرم آباد :
یکی از بناهای تاریخی و منحصربه فرد در لرستان، بلدیه خرم آباده، که گواه بر پیشینه کهن فرهنگی این سرزمین داره.
ساختمان میرملاس ، سال ۱۳۱۴ به منظور استقرار شهرداری خرم آباد، در دامنه تپه پرشیبی در شمال شهر خرم آباد و یکی از مناطق پر رفت وآمد این شهر، بنا شده. مدتی پس از انتقال شهرداری به آن با توجه به ویژگی های معماری بنا، به وزارت فرهنگ و هنر وقت واگذار می شه و فرهنگ و هنر استان هم پس از تحویل و مرمت، این محل رو به نگارخانه تبدیل می کنه و آن رو نگارخانه میرملاث می نامند.
9- پل کشکان:
پل کشکان بر روی رودخانه‌ای با همین نام یعنی رود کشکان ساخته شده است. کاربرد این پل اتصال راه باستانی شهر شاپورخواست به مناطق غرب استان لرستان و سپس کرمانشاه بوده است در متون تاریخی به این پل اشاره شده و از آن با نام کژکی یاد شده است. طول پل حدود ۱۹۸۴ متر و عرض هر یک از دو چشمه شرقی پل ۸۴۰/۲۳ متر است. پل دارای ۱۲ طاق پل بوده که متأسفانه سه دهنه از این طاق پل‌ها تخریب شده و مابقی طاق پل‌ها همچنان پابرجا هستند. ارتفارع پل در بالاترین نقطه به ۲۶ متر و در کوتاه‌ترین قسمت آن ۱۰ متر است در خصوص پایه‌های این پل باید به این نکته اشاره کرد که پایه‌های پل با سنگهای بزرگ و تراش‌خورده ساخته شده است. مواد و مصالح بنای پل از سنگ، گچ و آجر تشکیل شده است. در کنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره‌های گذشته به جای مانده است که مشخصات پل‌های ساسانی را دارند و احتمالاً متعلق به همان دوره هستند. پل کشکان به شماره ۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
10-خانه تاریخی آخوند ابو :
خانه تاریخی «آخوند ابو» یکی از خانه‌های زیبا و به نسبت بزرگ موجود در بافت قدیم شهر خرم‌آباد است. خانه قاضی در محله درب باباطاهر ( دربوطار) و گذر معروف آن کوچه باباطاهر قرار دارد.
تاریخ ساخت آن مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی اول است. خانه متعلق به «شیخ ابوطالب قاضی» معروف به «آخوند ابوطالب» (آخوند ابو) است. قاضی‌های خرم‌آباد از خاندان‌های قدیمی شهر محسوب می‌شوند که از اوایل دوره قاجار در لرستان منصب قضاوت داشته‌اند.
خانه قاضی درمجموع دارای ۱۵ اتاق کوچک و بزرگ (دودری، سه‌دری، تنبی و …) و دالان، هشتی، ورودی، مطبخ، آبریزگاه(کنار آو)، انبار و… است. پی خانه از سنگ لاشه، دیوارها از خشت و آجر است.
آسمانه‌های بنا (سقف) از طلاق آجری ( معروف به طاق سیس در گویش محلی) در بخشی از آسمانه همکف و تیرپوش‌های چوبی در طبقه اول ساخته‌شده است. برای استحکام و حفظ یکپارچگی بیشتر در داخل و نمای بیرونی از کش های چوبی برای تقویت دیوارها استفاده کرده‌اند.
خانه قاضی دارای آرایه‌های تزیینی موقر و زیبایی است. نمای بنا به‌تمامی از آجر ساخته‌شده است. تزیینات آجری بیشتر به‌صورت خفته‌وراسته ساده و خفته‌وراسته برجسته است.
خانه قاضی به لحاظ دارا بودن سبک دوره معماری قاجار یکی از نمونه‌های بارز این دوره در شهر خرم‌آباد است. بنا به روایت ریش‌سفیدان و آگاهان محلی معماران این خانه‌ها اکثراً بومی بوده‌اند. آنها با الهام از سبک و سیاق معماری قاجار و استفاده از مصالح بومی سازگار، این‌گونه بناها را به یادگار گذاشتند.
این بنا دارای عرصه ۷۳۰ مترمربع و اعیان ۷۰۰ مترمربع است، تصریح کرد: خانه قاضی یک بنای نیمه برون گرا است که در دو بخش زمستانه و تابستانه احداث شده است.
تزیینات آجری این بنا به طور عمده از نوع دندان موشی، خفته راسته، گل انداز و قطار بندی در رخ بام است.
در این بنا یک موزه احداث شده است،: در این موزه پوشاک محلی، وسایل موسیقی، ورشو، ابزار روزمره و سایر صنایع دستی لرستان در معرض دید عموم مردم قرار گرفته است.
11-آسیاب گبری :
این بنا درمحله پشته حسین آباد خرم‌آباد واقع شده و احتمالاً در شهر باستانی شاپورخواست کاربرد عمومی داشته است.آسیاب گبری دارای ساختمانی مکعب مستطیل شکل است که طول آن ۲۶ متر و عرض آن ۶ متر و ارتفاع آن ۱۱/۵ متر است.ساختمان آسیاب را با استفاده از سنگهای تیشه خورده و قلوه سنگ همراه با ملات ساروج ساخته شده و تاریخ ساخت آن مربوط به دوره ساسانیان است. این اثر تا دوره قاجار مورد استفاده مردم قرار گرفته است. آسیاب گبری به شماره ۳۶۳۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
12-سنگ نبشته خرم‌آباد:
سنگ نبشته (به لری: به‌رد نوه‌شته)، کتیبه‌ای است که نوشتاری به خط کوفی بر روی آن حک شده است در قسمت جنوبی شهر خرم‌آباد قرار دارد. این سنگ به صورت یک مکعب مستطیل تراشیده شده است و در روی آن راجع به سند مالکیت چرای دام‌های موجود در آن زمان، حک شده است. این سنگ‌نبشته به گونه‌ای ساخته شده است که چهار گوشه آن به سوی آثار باستانی پل شکسته، منارهٔ آجری، فلک‌الافلاک و حوض موسی نشانه رفته است. این سنگ ریشه در کوه دارد و در چند سال اخیر به علت توسعه بلوار شریعتی خرم‌آباد برش داده و جابجا شده است.
13-پل صفوی :
پل صفوی یا پل آجری که در میان مردم خرم‌آباد به پل گپ به معنی پل بزرگ هم شناخته شده است یک پل تاریخی متعلق به دوره صفوی – دوره قاجار است و در خرم‌آباد، خیابان مجاهدین اسلام، جنب مصلی سابق واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۵۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این پل در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد و بخش غربی مرکز شهر را به بخش شرقی متصل می‌کند. این پل که با ملات آهک و گچ و پایه‌های از جنس آجر ساخته شده است طولی بیش از ۳۵۰ متر و پهنایی به اندازه ۵٫۸ دارد. ساختمان این پل شباهت فراوانی با ساختمان پل خواجو دارد و همانند آن دارای شاه‌نشین بوده که بر اثر سیل از بین رفته است. این اثر در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و به شماره ۲۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
14-گرداب سنگی :
گرداب سنگی الگو:لری، یکی از آثار تاریخی بر جای مانده از دوره ساسانیان در شهر خرم‌آباد است. گرداب سنگی در مرکز شهر خرم‌آباد و در میان بافت قدیمی شهر در کنار میدان تختی واقع شده است. بنای گرداب سنگی دایره‌ای شکل است و به دور چشمه‌ای با استفاده از سنگ و ساروج ساخته شده است تا آب خارج شده از چشمه را ساماندهی کرده و سپس از طریق کانال آب چشمه را به نقاط مختلف شهر باستانی شاپورخواست منتقل کند.چشمه گرداب سنگی تقریباً در تمام ایام سال آب دارد. قطر این بنا ۱۸ متر با محیط ۲۵۶ متر مربع با پهنای ۳ متر و ارتفاع آن تا کف چشمه ۱۸ متر است. بنای گرداب سنگی دارای یک دریچه‌ای به ابعاد ۹۰×۱۶۰ برای انتقال آب از گرداب به کانال‌ها توزیع آب است. این بنادر تاریخ ۱۸مرداد۱۳۵۵ به شماره ۱۲۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
15- تپه ماسور :
تپه ماسور مربوط به هزاره ۶ تا دوره ساسانیان است و در شهر خرم‌آباد، روستای ماسور واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
16- حوض موسی:
کتیبه ومعماری سنگی حوض موسی مربوط به دوره قاجار است و در شرق خرم‌آباد قرار دارد. این اثر در تاریخ ۷ آذر ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۲۵۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. منطقهٔ حوض موسی دره‌ای بن بست قرار گرفته و هم اکنون این منطقه مسکونی است، پس از انقلاب ۵۷ محله‌ای با نام کوی فلسطین در منطقه حوض موسی ایجاد شده است.
نام این منطقه از حوض و سنگ نوشته‌ای به همین نام گرفته شده است. روی سطح صخره‌ای در شرق دره، حوضی ایجاد شده است که در زمان بارندگی پر از آب می شود. در قسمت شمالی حوض و به فاصله سه متر، کتیبه‌ای قرار دارد که طول و عرض آن ۳۲ *۴۲ سانتیمتر و نوشته‌های آن در پنج سطر به عهد سلطنت ناصر الدین شاه قاجار مربوط می‌شود.در جنوب این دره گورستان جی یا گورجیدو قرار داشته است. این قبرستان متعلق به اقلیت یهودیان خرم‌آباد بوده است.
17- مقبره حیات الغیب :
مقبره محمد بن احمدرضی الدین از نوادگان موسی بن جعفر ملقب به حیات الغیب در کنار رودخانه کشکان و جاده خرم آباد – اندیمشک در شهرویسیان شهرستان دوره چگنی واقع شده‌است. بنای مقبره حیات الغیب در روستایی با همین نام و بر روی تپه‌ای مشرف به روستای قالبی قرار دارد. در این آرامگاه علاوه بر مقبره حیات الغیب، مقبره شهاب الدین الیاس لنبکی از حکم رانان لر کوچک نیز واقع است. طوایف حیات الغیبی و پیرحیاتی و کریم پیرحیاتی خود را از نوادگان حیات‌الغیب می‌دانند.
پلان مقبره حیات الغیب به صورت مستطیل و معماری آن از یک ورودی (کفش کن) تشکیل شده‌است. مقبره با پلان مربع که گنبدی به سبک نار دو پوسته بر پایه‌ای مدور کوتاه بر روی آن قرار گرفته‌است .سطح مقبره ۲۵ متر در ۶ متر در ۶ متر و ۵/۴ متر در۵/۴ متر است . در دیوار جنوبی محرابی به بلندای ۲×۱ متر با گچبری ساده بر حاشیه آن ساخته شده‌است گنبد مقبره قدیمی تر از دیگر قسمتها است . بر بالای فضای داخلی مقبره نقاشیهایی با نقش کبوتر وچند گچبری دیگر به شکل گل دیده می‌شود. این بنا مربوط به دوره قاجار و به شماره ۱۹۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
18-مقبره بابا طاهر :
مقبره باباطاهر خرم‌آباد یکی از بناهای تاریخی و فرهنگی شهر خرم‌آباد است .گویا باباطاهر شاعر معروف ایرانی، لر و از اهالی خرم‌آباد بوده. باباطاهر را در گویش لری باوطاهِر تلفظ می‌کنن. در آثار و دوبیتی‌های این شاعر ایرانی از کلمات و اصطلاحات لری استفاده شده. سال‌ها پیش کتیبه‌ای چوبین در داخل بنا وجود داشته که روی آن شجره شخص مدفون با ابیاتی نوشته شده و از وی در آن با عنوان «بابا طاهر» یاد شده است. عطا حسن‌پور، یکی از باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی استان لرستان توضیح داد: در لرستان لقب «بابا» برای کسانی به کار می‌ره که اهل حق هستن و احتمالاً مقبره‌ای که به نام باباطاهر در خرم‌آباده، به یکی از همین افراد تعلق داره، اما ق
