-
آرمان شهر خرم آباد :
(مباحث و مسائل برنامه ریزی شهری در شهر خرم آباد) سلیمان میرزا پور
آرمان‌شهر (در زبان‌های غربی utopia) برای نخستین بار توسط توماس مور در سال ۱۵۱۶ در کتابی به همان عنوان بکار گرفته شد. آرمان‌شهر نمادی از یک واقعیت آرمانی و بدون کاستی است. همچنین میتواند نمایانگر حقیقتی دست نیافتنی باشد. از افلاطون به‌عنوان نخستین فیلسوف آرمانگرای اندیشهً غرب نام میبرند. درواقع آرمان شهر با مفهوم ایده افلاطون هماهنگی کامل دارد. این اندیشهٔ وی را میتوان در رساله جمهوریش یافت. در رساله جمهوری، افلاطون سیاست را به عرصه‌های گسترده تری همچون دولت و قانون اساسی بسط می‌دهد. افلاطون خطوط اصلی که برای سازماندهی یک شهر آرمانی لازم است را به تصویر میکشد. به همین سبب از وی به‌عنوان بنیانگذار این اندیشه نام برده میشود.
قابلیت های محیطی و برنامه ریزی شهر خرم آباد:
چکیده
شهر خرم آباد یکی از شهرهای قدیمی ایران است ،که نسبت به دیگر شهرهای تاریخی کشور از پیشرفت کمتری برخوردار بوده است، این شهر هم اکنون با مشکلات زیادی چون بیکاری بالا، ترافیک ،حاشیه نشینی و….رو به روست، که عمده دلیل آن را باید در نبود برنامه ریزی و نیز عدم سرمایه گذاری در این شهر دانست و دلیل اصلی نبود برنامه ریزی درست نیز در واقع عدم سرمایه گذاری در این شهر است، بطوریکه اولین طرح جامع شهری در این شهر در سال 1372 ارائه شده و به گفته شهردار سابق این شهر، تا سال 1385کمتر از 30 درصد این طرح اجرایی شده است .در واقع مهمترین مشکل شهر خرم آباد را باید عدم سرمایه گذاری و به تبع آن بی برنامگی این شهر دانست.
هدف تحقیق حاضر از یک سو یافتن راهکار و برنامه ای مناسب برای توسعه شهری و از سوی دیگر ارائه راهکاری مناسب جهت جذب سرمایه برای شهر خرم آباد بوده است، بطوریکه با توجه به پتانسیلهای این شهر با سرمایه گذاری و برنامه ریزی صحیح می توان آینده خوبی برای این شهر رقم زد.
روش تحقیق بیشتر اسنادی و کتابخانه ای بوده است ،فرضیه تحقیق نیز به شرح زیر بوده است:
با توجه به پتانسیل های طبیعی و تاریخی شهر خرم آباد، به نظر می رسد مناسبترین راهکار برای برنامه ریزی و جذب سرمایه برنامه ریزی برای جذب توریسم در این شهر است.
نتایج تحقیق نیز به شرح زیر بوده است:
1:شهر خرم آباد دارای قابلیتهای زیادی همچون آب زیاد و طبیعت مناسب می باشد.
2:موقعیت مناسب طبیعی خرم آباد باعث شده است که شهر خرم آباد از دیرباز مسکون جمعیت باشد بطوریکه این شهر یکی از شهرهای تاریخی کشور ایران است.
3:با توجه به اهمیت توریسم در جذب سرمایه و شکوفایی مناطق ونیز قابلیتهای توریستی شهر خرم آباد، بهترین برنامه ای که توصیه می شود، برنامه ای برای جذب توریسم است.
- مقدمه
با رشد چشمگیر جمعیت و شهرها جهان به سمت شهری شدن پیش می رود و تحولات شهرنشینی فقط مربوط به شهر خرم آباد نیست بلکه کل جهان در حال شهر نشین شدن هرچه بیشتر است به طوریکه درسال 1950 میلادی تنها 750 میلیون نفر در مناطق شهری کشور زندگی می کردند درسال 2000 این رقم 2.86 تخمین زده شد(47درصدکل جمعیت جهان)و در سال 2007 برای اولین بار جمعیت نقاط شهری و روستایی جهان با هم برابری کرد (50 درصدجمعیت کل جهان) همچنین در سال 2030 میلادی تقریبا 5000.000 نفر در شهرها )بد )البته این رشد جمعیت شهری در کشورهای توسعه یافته آرام و هماهنگ shipra and ward زندگی خواهند کرد(
با صنعتی شدن وهمچنین با برنامه ریزی همراه بوده است ،ولی در کشورهای جهان سوم رشد جمعیت شهری یکباره وبدون برنامه بوده است کشور ایران نیز از این قائده مستثنی نبوده و شهرهای آن محل جذب جمعیت از روستاها شده اند،شهر خرم آباد نیز همچون سایر شهرهای کشوربا رشد جمعیتی بکباره مواجه گشت بطوریکه در اولین سرشماری عمومی ایران که در سال1335 انجام شد، جمعیت شهر خرم‌آباد بالغ بر 38676 نفر بوده است و در سال 1385 جمعیت این شهر به حدود328554 نفر افزایش پیدا کرده است ،یعنی در عرض 50 سال اخیر جمعیت این شهر تقریبا 9 برابرشده است وهمچنین مساحت این شهر در سال 1335،(104.6) هکتاربوده است که در سال 1385 به6459.5 هکتار افزایش یافته است(سازمان مسکن و شهر سازی لرستان ،1384 ) ،زیرساختهای شهری خرم آباد به هیچ وجه قادر به پاسخگویی نیاز کنونی جمعیت نبوده و مشکلات زیادی از قبیل حاشیه نشینی،بیکاری بالا،ترافیک ومشکلات عدیده دیگری روبرو شده است ،علت تمام این مشکلات رابطه مستقیم با عدم برنامه ریزی و سر مایه گذار ی دارد ، این تحقیق پس از بررسی کلی شهر خرم آباد به دنبال برنامه ای برای شهر خرم اباد و نیز از بین بردن مهم ترین معضل شهر خرم آباد ، یعنی عدم وجود سرمایه بوده است.
- سیر مراحل تاریخی گسترش شهر خرم آباد
شهر در ادوار مختلف تاریخی دستخوش تحولاتی می‌گردد که این تحولات تأثیرات مختلفی را بر پیکره شهر برجا می‌گذارد در هر حال هیچ شهری بی‌تأثیر از این تحولات نیست و برای بررسی علل مشکلات در یک شهر باید به گذشته آن و سیر تحولات تاریخی شهر ونیز منطقه شهری آن پرداخت،در تحقیق حاضر ابتدا مروری گذرا بر پیشینه سکونت در استان لرستان(منطقه خرم آباد)و سپس شهر خرم آباد شده است.
- پیشینه سکونت در استان لرستان وشهر خرم آباد
بنا بر گواه یافته های باستان شناسی لرستان یکی از قدیمی ترین زیستگاههای بشری به شمار می رود دست افزارهای پارینه سنگی کهن و غارهای مسکون و منقوش پیش از تاریخ با قدمتی بین چهل هزار سال تا هشتاد هزار سال پیش غارهای یافته پا سنگر گر ارجنه در اطراف خرم آباد و غارهای همیان و میرملاس در نزدیکی کوهدشت از جمله موارد مورد مطالعه دیرینه شناسان بود دکتر فرانک هول در فاصله سالهای 1959 تا 1369 میلادی برخی از غارهای دره خرم اباد را مورد کاوش قرار داد و به خاطر اهمیت باستانی خرم آباد این محل را مرکز ستاد عملیات و تحقیق خود در منطقه غرب ایران قرار داد کاوش های صورت گرفته توسط فرانک هول از غارهای چهار گانه دره خرم آباد نشان می دهد که دره خرم آباد در حدود 30 تا 40 هزار سال پیش به وسیله انسان مسکون بوده است (سحرابی 1376 ص 69 70 71)مردمان خردمند زاگرس از 13 تا 12 هزار سال پیش استفاده از دانه های خوراکی را آغاز کرده و حدود 11 هزار سال پیش بر اهلی کردن حیوانات دست یازیده اند ابزار کشف شده نظیر آسیابهای دستی و هاون و ابزار داس مانند نشان می دهد که مردمان زاگرس در پایان هزاره هشتم پیش از میلاد دارای معیشتی مبتنی بر کشاورزی و دامداری بوده و نخستین روستاها را در کوهپایه ها تشکیل داده اند فلز اولین بار در پایان این دوره توسط اینان کشف و مورد بهره برداری قرار گرفت (غضنفری و فرزین 1386ص13 بنابر متون تاریخی کشور عیلام از سرزمینهای زیر تشکیل شده بود استانهای کنونی خوزستان لرستان ایلام چهار مهال و بختیاری کهگیلویه و بویر احمد بخش غربی استان فارس استان بوشهر و (سحرابی 1376ص82)برخی از مهمترین شهر های عیلامی در این دوره شهر شوش اهواز ماداکتو(دره شهر کنونی)و خایدالو(هیدالو)بوده است باستان شناسان مختلف محل شهر خایدالو را در مجاورت بخش جنوبی شهر امروزی خرم آباد دانسته اند از جمله ژاک دمورگان محل شهر خایدالو را خرم آباد می داند(سحرابی 1386ص39)دکتر معین در فرهنگ فارسی ذیل عیلام آورده است که عیلام کشوری بود در قدیم شامل خوزستان لرستان و کوههای بختیاری کنونی و از شهرهای مهم آن خایدالو در جای کنونی خرم آباد بود(فرهنگ معین 1353جلد ص1224) دکترمجید یوسف زاده نیز در کتاب تاریخ و تمدن ایلام شهر خرم آباد کنونی را مرکز سیماش در دوره عیلامیان میداند (قاسمی 1375ص13) عیلامیان قدیمی ترین قومی بودند که بر لرستان (به مفهوم عام کلمه)حکومت کردند اما بعدا و در اواسط هزاره سوم کاسیتها در ناحیه مذکور به قدرت رسیدند و جانشین عیلام در لرستان شدند آنچه ذکر شد و آثار برجای مانده در لرستان همه حاکی از ریشه دار بودن مدنیت و شهرنشینی در این منطقه است (میرزاپور،1386) منطقه شهری خرم آباد در در دوران تاریخی بعدی نیز همچنان مسکون بوده است ،اما با نامهای مختلف،شهر خرم آباد در زمان ساسانیان(قرن سوم میلادی)((شاپورخواست ))نام داشته است و آثاری چون قلعه فلک الافلاک،پل شاپوری،گرداب سنگی و…که امروزه در شهر خرم آباد وجود دارند،یادگار آن دورانند.
نام خرم آباد در واقع در دوران اسلامی بر این شهر نهاده شد
- امکانات و چالش های طبیعی شهر خرم آباد
وضعیت توپوگرافی
شهر خرم آبادواقع در کشور ایران و مرکز استان لرستان می‌باشد که در طول ً15/ َ21/ْ48 و عرض ً15/َ29/ْ33 واقع شده است،ارتفاع آن از سطح دریا 1170 متراست. و شهر خرم‌آباد در دره‌ای به همین نام که کوههای مختلف اطراف آن را احاطه کرده‌اند قرار دارد.این شهر در قسمت میانی رشته‌کوه زاگرس قرار دارد که در این قسمت از رشته‌کوه زاگرس کوهها دارای فشردگی بیشتر می‌باشند، ناهمواریهای این منطقه دراثر چین‌خوردگی رسوبات دریائی دوران دوم زمین‌شناسی پدید آمده‌اند، این رسوبات تحت فشار شدید بین دو منطقه غربی (عربستان) و فلات مرکزی ایران، چین‌خورده و ارتفاعاتی به طور منظم و موازی یا جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی را به وجود آورده است.این‌چنین خوردگیها در این منطقه و کلاً استان لرستان از به هم فشردگی بیشتری برخوردار بوده و همین امر باعث محدودیت سرزمینهای هموار و دشتهای گسترده میانکوهی در این منطقه شده است، به طوری که کل وسعت دشت خرم‌آباد 42396 هکتار می‌باشد. (آموزش و پرورش لرستان 1383 ص104)شهر خرم‌آباد در دره‌ای شکل گرفته است که از هر طرف به کوه و یا زمینهای کشاورزی و باغات محدود میشود. عوامل محیطی و طبیعی از طرفی باعث ایجاد محیطی مناسب برای سکونت انسان در این منطقه شده بطوری که سابقه سکونت انسان در دره‌ی خرم‌آباد به 30 تا 40 هزار سال می‌رسد و به خاطر عوامل محیطی و طبیعی مناسب این شهر از دیرباز جاذب جمعیت بوده‌اند. از طرفی دیگر همین عوامل طبیعی و محیطی باعث ایجاد موانعی در توسعه شهر خرم‌آباد شده‌اند به طوری که سمت توسعه خرم‌آباد را کوههای اطراف شهر گرفته‌اند و توسعه شهر را بر دو سو یعنی شمال و جنوب شهر محدود کرده‌اند که این خود در طی دهه‌های اخیر باعث آن شده که بسیاری از زمینهای مرغوب کشاورزی و باغات اطراف شهر ویران شده و اکنون در دل شهر جای گرفته‌اند. شکل کنونی خرم‌آباد بیشتر متأثر از محیط آن است به صورتی که شهر در جاهایی که محیط اجازه داده است پیش رفته و آنجا که به پای کوه رسیده است شهر به سمت دیگری کشیده شده است.(میرزاپور،1384ص102و103 ) علاوه بر کوههای اطراف و تپه‌های داخل شهر خرم‌آباد که به نوعی در شکل و بافت شهر خرم‌آباد مؤثر بوده‌اند از رودخانه‌‌ی خرم‌آباد نیز میتوان نام برد که این رودخانه نیز از دیرباز بر وضعیت کنونی خرم‌آباد بی‌تأثیر نبوده، بطوریکه در روزگاری نه چندان دور وجود این رودخانه باعث شده بود که شهر محدود به همان هسته‌ی اولیه‌ی خود بوده و به این سمت رودخانه کشیده نشده بود. تا اینکه در عصر صفویه(350سال پیش) با ایجاد پل بر روی آن شهر به قسمت دیگر رودخانه کشیده شد و بعد از آن نیز با احداث پلهای مختلف شهر بیشتر به سمت شمال کشیده شد. هم اکنون نیز این رودخانه باعث آن شده است که ارتباط محلات کنار این رودخانه با قسمت دیگر آن به آسانی انجام نگیرد بطوریکه این امر مستلزم ایجاد پلهای زیادی در این شهر می‌گردد.
| براساس سالنامه‌های مختلف هواشناسی در 9 سال پیاپی یعنی از سال 1366 تا 1375 به بررسی اقلیم شهر خرم‌آباد پرداخته‌شده است، که نتایج ذیل حاصل شده است. |
- وضعیت اقلیمی شهر خرم آباد
میزان بارش شهر خرم‌آباد
میزان بارش سالانه در شهر خرم‌آباد تقریباً 570 میلیمتر می‌باشد که در فصول مختلف سال متغیر است، بطوری که بیشترین بارش مربوط به فصل زمستان می‌باشد که مقدار آن 250 میلیمتر است، پس از فصل زمستان بیشترین بارش در خرم‌آباد مربوط به فصل پائیز است با 175 میلیمتر، فصل بهار نیز با 148 میلیمتر در رتبه سوم بارش قرار دارد و در فصل تابستان نیز بارش به ندرت در شهر خرم‌آباد اتفاق می‌افتد.میانگین بارش در کشور ایران 250 میلیمتر است وباتوجه به وضعیت بارش خرم آباد می توان گفت که شهر خرم آباد از نقاط بارش خیز کشور است،با توجه به اینکه کشور ایران در ناحیه گرم وخشک قرار دارد ،مقدار 570 میلیمتر بارندگی در شهر خرم آباد یک نقطه قوت برای این شهر محسوب میشود.
پوشش گیاهی
الف جنگل: استان لرستان(منطقه خرم آباد) به دلیل داشتن شرایط آب و هوائی مناسب، آب فراوان و خاک حاصل‌خیز دارای جنگلهای زیادی می‌باشد بطوری که 885 هزار هکتار جنگل در این استان قرار داد و 32 درصد مساحت استان لرستان پوشیده از جنگل است که 4/6 درصد از کل وسعت جنگلهای کشور را تشکیل می‌دهد کل جنگلهای زاگرس بالغ بر 000/749/4 هکتار است که 18 درصد آن در لرستان واقع شده است.
از مهمترین گونه‌های جنگلی که در شهرستان خرم‌آباد وجود دارد میتوان به بلوط ایرانی، کیکم، بادام کوهی، پسته وحشی، چنار، ارغوان، گلابی وحشی، انجیر. زالزالک، ارجن، نارون، داربلوط، گردو، سیب، گزمو وحشی، زبان گنجشک و… اشاره کرد.(آموزش و پرورش لرستان،1383،ص28)
جدول شماره1- وسعت جنگلهای شهرستان خرم آباد1380
| شهرستان | جمع | جنگلهای طبیعی | پارک‌های طبیعی | جنگلهای دست کاشت (مصنوع) |
| خرم آباد | 231963 | 230100 | 1045 | 818 |
منبع سارمان جهادکشاورزی لرستان
اهمیت اقتصادی جنگلهای شهرستان خرم‌آباد
با توجه به پایین بودن میزان رشد سالانه جنگلهای این شهرستان که در هر هکتار بین 2/0 تا 4/0 مترمکعب در سال است، بهره‌برداری صنعتی از چوب جنگها به روش مستقیم صورت نمی‌گیرد و این جنگلها از لحاظ حفظ آب، جلوگیری از فرسایش خاک، تأثیرات آب و هوایی و… دارای اهمیت‌اند واستفاده از این جنگلها بیشتر برای تولید محصولات فرعی است.(آموزش و پرورش لرستان،ص 28)البته از این جنگلها به صور مختلف بهره‌برداری میشود مانند قسمتی از این جنگلها که در اطراف شهر خرم‌آباد واقع شده‌اند و دو پارک جنگلی این شهر یعنی پارک جنگلی مخمل‌کوه و شوراب را تشکیل داده‌اند و استفاده توریستی از آنها به عمل می‌آید.
- منابع آب شهر:
شهر خرم‌آباد از لحاظ میزان آبهای تحت‌الارضی بسیار غنی است، و بر روی سفره آبی قرار گرفته که حدود از 700میلیون مترمکعب ذخیره آب دارد. از این ذخیره عظیم سالانه قسمتی به صورت چشمه‌های متعدد خارج می‌گردد و به مصرف می‌رسد. شهر خرم‌آباد با داشتن 5 چشمه پر آب به نامهای چشمه گلستان، چشمه شاه‌آباد، چشمه سراب کیو، چشمه گرداب سنگی و گرداب دارائی از معدود شهرهائیست که تمام آب مصرفی را از طریق چشمه تأمین می‌کند در حال حاضر آب شهر سه چشمه تامین می گردد(طرح جامع شهر خرم آباد1372) که دبی مجموع این سه چشمه تقریبا5700 لیتر در ثانیه است.
- قابلیتهای جغرافیای محیطی شهر خرم آباد برای توسعه‌ی آن
همانطور که گفته شد محیط طبیعی خرم آباد یک سری موانع مشکلات را بر سر راه توسعه این شهر قرار داده است . از طرفی همین محیط قابلیتهای را نیز برای توسعه این شهر فراهم ساخته که به بیان آن می پردازیم .
آب : میانگین بارش سالانه در شهر خرم آباد 570 میلیمتر می باشد که تقریباً دو برابر میانگین بارش سالانه کشوری است و از طرفی خرم آباد از لحاظ آبهای زیر زمینی بر روی سفره آبی قرار گرفته که حدود 700میلیون متر مکعب ذخیره آب دارد . و این باعث شده است که چشمه های زیادی در شهر با آبدهی بالا وجود داشته باشد . بطوری که خرم آباد از محدوده شهرهایست که کل آب آن از چشمه ها تامین میشود .
البته تعدادی چاه نیز زده شده است که فعلاً از آنها بهره برداری نمی شود ، همانطور که می دانیم چشمه ارزانترین منبع آبی است که در شهر می توانیم در اختیار داشته باشیم، یعنی هزینه زیادی برای مصرف آن توسط شهرنشیان ندارد . پس از احداث صنایعی که به آب زیاد نیاز دارند در این شهر دارای مزیت نسبی می باشد و از طرفی رود خرم آباد با دبی 65/12 متر مکعب در ثانیه نیز یکی از قابلیت های آبی شهر است . متاسفانه به دلیل برخی بی ملاحظگی ها این آب دارای کیفیت خوبی نمی باشد . ولی از لحاظ توریستی می تواند جاذب گردشگر باشد
همانطورکه گفته شد در شهر خرم آباد چشمه های زیادی با آبدهی بالا وجود دارند که چشمه ای چون « کیو» که تشکیل دریاچه ای با همین نام را داده به جاذبه ای برای گردشگران شهر خرم آباد تبدیل شده است که از دیگر چشمه ها نیز می توان چنین بهره‌ای برد .
- کانسارها و معادن :
معادن ومنابع طبیعی زیادی در شهرستان خرم آباد وجود دارد که قابل بهره برداری اند ،که مهمترین آنها ذخائر نفتی که در جنوب شهرستان خرم آباد وجود دارد،همچنین در شهرستانهای کوهدشت و پلدختر در نزدیک خرم آباد نیزنفت به مقدار زیاد وجود دارد می تواند زمینه ساز ایجاد صنایع مرتبط باشد(البته با رعایت موازین زیست محیطی).
- نا همواریهای سطح شهر :
در شهر خرم آباد یکسری ناهمواریها و تپه ها وجود دارد که مناسب برای ایجاد پارک و فضای سبز می باشد . و با احداث پارک و فضای سبز در آنها ، میتوانند جاذب گردشگر باشند .
از طرف دیگر وجود تپه‌ها و اشکال طبیعی که در داخل شهر قرار دارند نیز باعث جدایی بسیاری از محلات از هم شده‌اند البته در مواردی با ایجاد کاربری مناسب در آنها به محیطهای مناسبی تبدیل شده‌اند مانند تپه‌ای که پارک صخره‌ای بر روی آن ایجاد شده است. با ایجاد پارک بر روی آن در واقع از این تپه استفاده مناسب میشود یا پارک دانشجو که در پای کوه ایجاد شده است،و یا دریاچه‌ی دوم کیو در جایی احداث شده است که قبلاً یکی از مشکلات توسعه‌ی ساختمان‌سازی در این قسمت از شهر بود که با ایجاد پارک ،دریاچه و آبشار درآن در واقع این مکان به یکی از جاذبه‌ها و مناطق اوقات فراغت این شهر تبدیل شده است.
- هوای پاک :
شهر خرم آباد دارای هوای پاکی می باشد ( با توجه به وجود کوهها در اطراف ) و این قابلیت برای احداث برخی کاربریها چون ایجاد بیمارستانهای مخصوص سالمندان ، بیماران قلبی و دیگر بیمارانی که نیاز به هوای پاک دارند مناسب می باشد . همچنین برای جذب گردشگران نیز مناسب است .
با توجه به قابلیتهای طبیعی که در بالا گفته شد شهر خرم آباد از هر جهت برای تبدیل به یک شهر توریستی مناسب است . از جهتی این شهر محور شمال کشور به جنوب غرب در خوزستان را به هم مربوط می سازد . که یکی از راههای عمده حمل و نقل در کشور است که هر ساله مسافران زیادی از آن عبور می‌کنند این مسافران می توانند از شهر دیدن کنند ، از طرفی دیگر با توجه به جاذبه های طبیعی ساخته دست طبیعت که در این شهر وجود دارند و نیز جاذبه های تاریخی زیادی که در این شهر وجود دارد این شهر می تواند به یکی از شهرهای توریستی ایران تبدیل شود .
- نقش توریسم در توسعه شهر خرم آباد:
گردشگری به عنوان صنعتی در آمدزا که منجر به رشد و توسعه همه جانبه می گردد،بعد از صنعت نفت و خودرو سازی مقام سوم را به خود اختصاص داده است(عزیزی،1385)در واقع با سرمایه گذاری در جذب گردشگر می توان از طرفی سرمایه و ارز وارد کرد و از طرف دیگر با ایجاد اشتغال،گامی دیگر در جهت توسعه مناطق برداشت،بطوریکه با اقامت یک روزه هر گردشگر در یک منطقه 5 فرصت شغلی مستقیم ایجاد می شود (میرزاپور ،1385).با توجه به سوابق تاریخی ونیز امکانات بالقوه جغرافیایی شهر خرم آباد که از نظر گذشت،وهمچنین وجود تقریبا 2000 اثار وجاذبه گردشگری در لرستان، می توان گفت که این شهر از هر لحاظ قابلیت تبدیل شدن به قطب گردشگری را داراست.
با توجه به اینکه شهر خرم اباد مرکز استان لرستان است و سفر از شهر خرم آباد به هرکدام از جاذبه های گردشگری لرستان چند ساعت بیشتر طول نمی کشد،در این تحقیق ابتدا جاذبه های مهم گردشگری کل استان لرستان و سپس شهر خرم آباد مورد بررسی قرار گرفته اند
- جاذبه های طبیعی گردشگری استان لرستان:
استان لرستان به علت تنوع آب و هوایی آن در هر فصل آمادگی پذیرش گردشگر رادارد،به طوریکه در 100 کیلومتری شمال خرم اباد آب و هوای سردسیری حاکم است، خود شهر خرم آباد آب و هوای معتدل و 100 کیلومتری جنوب خرم آباد دارای آب و هوای گرم است
لرستان به علت کوهستانی بودن و وجود رودخانه های فراوان(23 رودخانه دائمی در لرستان وجود دارد)،درصد زیادی از آبشارهای کشور ایران را در خود جای داده است،همچنین چشمه ها ی بزرگی در این استان وجود دارد که دبی آنها از چند هزار لیتر در ثانیه می گذرد،زیبا ترین دریاچه کوهستانی کشور،یعنی گهر در لرستان واقع است،بعلاوه آن تالابهای زیاد دیگری نیز در این استان واقعند
همچنین کوهها و جنگلهای این استان میتوانند جاذب گردشگر در فصول خاصی از سال شوند،به طوری که کوهستانهای لرستان،همانندی های چشمگیر و فراوانی با منطقه کوهستانی آلپ دارد(ترابی نژاد،1385)،اما از قابلیت های گردشگری کوهستانی لرستان استفاده نمی شود.
- جاذبه های تاریخی و فرهنگی استان لرستان:
با توجه به پیشینه تاریخی منطقه لرستان همانگونه که انتظار می رود ،این منطقه سرشار از جاذبه های گردشگری تاریخی است ،از جمله غار کلماکره که در سال 1368 کشف شد که به گفته پرفسور امان الهی بزرگترین گنجینه جهان بوده است و مربوط به تمدن عیلام بوده است،همچنین تعداد 64پل تاریخی در لرستان وجود دارد که بعضی از انها از جمله بل شاپوری در جنوب خرم اباد از شاهکارهای معماری استکه قدمت آن 1700 سال است،همچنین گرداب سنگی و نیز قلعه فلک الافلاک که همدوره بل شاپوری اند از دیگر جاذبه های گردشگری شهر خرم آباد محسوب می شوند،مهمتر از همه تمدن برنز لرستان است، که امروزه ابزار واشیاءمفرغی مکشوفه در این استان زینت بخش موزه های بزرگ جهان می باشندو مربوط به 2500 تا 100 سال قبل از میلاد می باشند،که نمونه های آن را می توان در موزه باستانشناسی خرم آباد دید،صحبت از تمام جاذبه های تاریخی و طبیعی این استان در این مجال مقدور نمی باشد و در این تحقیق فقط به توضیح چند اثر ارزشمند تاریخی در شهر خرم آباد پرداخته شده است
- جاذبه های فرهنگی –تاریخی شهر خرم اباد:
قلعه فلک الافلاک
این قلعه در مرکز شهر خرم آباد و بر روی تپه ای باستانی قرار دارد و دارای 8 برج 2 حیاط مستطیلی می باشد مساحت آن 5330متر مربع و ارتفاع بلند ترین دیوار ان تا سطح تپه 22.5 متر می باشد،از نکات قابل توجه در مورد این قلعه تاریخی وجود چاه اب و نیز گریز گاه اظطراری در آن است.
این بنای تاریخی مربوط به 1700 سال پیش و زمان ساسانیان است که از آن به نام دژ شاپور خواست نیز در تاریخ یاد شده است،این بنا به شماره 883 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
پل شاپوری(پل شکسته)در جنوب شهر خرم اباد قرار دارد و در گذشته عامل مهم ارتباطی در مسیر لرستان به تیسفون(پایتخت امپراطوری ساسانی)بوده است.
طول این پل 312 متر مربع و ارتفاع آن 75.10 متر مربع است که از 28 چشمه طاق(دهنه}و27 پایه تشکیل شده است،این پل که از نظر معماری جالب توجه می باشد به شماره 1058 در فهرست آثار ملی به ثبط رسیده است.
گرداب سنگی
این بنای مدور در غرب شهر خرم اباد و مربوط به زمان ساسانیان قرن 3 میلادی است و متشکل از دیواره ای سنگی است که اطراف چشمه ای ساخته شده است ،قطر این بنا 18 متر ،محیط آن 256 متر و بلندی ان تا کف چشمه 10 مت است و قطر دیوار نیز 3 متر و از ساروج وسنگ ساخته شده است ،کاربری اولیه این بنا منبع آب بهداشتی شهر خرم آباد قدیم بوده است.
سنگ نوشته
این اثر در کنار خیابان شریعتی شهر خرم آباد واقع است،سنگ نوشته ای که به شکل مکعب و یکپارچه است و ارتفاع ان 344 سانتیمتر است ،این کتیبه مربوط به سال 513 هجری می باشد و فرمان حاکم شهر خرم آباد بر روی آ ن به صورت قانون نوشته شده است ،این بنا به شماره 398 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مناره آجری
این بنای ارزشمند بناییست استوانه ای شکل در جنوب شهر خرم اباد که در گذشته به عنوان میل راهنما و هدایت کاروانیان در کنار شهر خرم اباد احداث شده است ،جنس این بنا در پایه سنگ وبقیه آجری است طول این مناره 32متر است ولی در گذشته بیشتر بوده و بر اثر فرسایشهای طبیعی ارتفاع آن به شکل امروزی در آمده است،قطر این بنا در پاینترین قسمت به 5.4 متر می رسد و دارای 99 پله است. این بنا مربوط به قرن سوم و چهارم هجری است و به شماره 376 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دره خرم آباد
دره خرم آباد دره‌ای بی‌نظیر است که شهر فعلی خرم آباد در آن قرار دارد ،این دره 30 تا 40 کیلومتر طول داردو این دره صد در صد ارزش ثبت در فهرست آثار جهانی را دارد.
به گفته علی سجادی مسئول پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک‌الافلاک ،این دره یکی از قدیمی‌ترین اماکن استقرار مربوط به دوران پیش از تاریخ بوده و 150 سایت باستانی در آن شناسایی شده است. همچنین استمرار استقرار انسان را تا عصر حاضر در این منطقه شاهد هستیم از دیگر ویژگی‌های این دره مناظر طبیعی آن که شامل کوه و دریاچه کیو و همچنین 11 دهنه چشمه دائمی آب است که این عوامل خود بستر مناسبی را برای زیست فراهم و توجه انسان را در طول قرن‌ها به خود جلب می‌کند.
این دره توسط هیأت‌های خارجی مورد کاوش قرار گرفته، و چندی پیش نیز توسط “مهدی رهبر” این منطقه کاوش شده است.
لازم به ذکر است که پایگاه میراث فرهنگی قلعه فلک‌الافلاک مدارک اولیه را برای ثبت این پرونده در فهرست آثار جهانی تهیه می‌کند و جمع‌آوری مدارک کامل‌تر نیز باید توسط مشاور صورت بگیرد(سایت میراث فرهنگی )
علاوه بر آنچه ذکر شد آثار و جاذبه های دیگری از جمله معبد بابا عباس با معماری صخره ای ،غارهای منقوش پیش از تاریخ و……. در اطراف خرم اباد وجود دارند .
- وضعیت کنونی توریسم در منطقه لرستان و شهر خرم آباد
وضعیت کنونی جذب گردشگر در استان لرستان و شهر خرم آباد اصلا خوشایند نیست ،به عنوان مثال در سال 1382 فقط 32806 نفر مسافر در هتلها و دیگر مراکز اقامتی استان لرستان اقامت داشته اند و از این میان فقط 658 نفر غیر ایرانی بوده اند ،در سال 1384 نیز تعداد جهانگردان خارجی مقیم در هتلهای لرستان 1144 نفر بوده است.
همچنین در سال 1384- 259887 نفر از بنا های تاریخی استان لرستان دیدن کرده اند،که 159837 نفر بازدید کنندگان مربوط به قلعه فلک الافلاک در شهر خرم آباد بوده است،در همین سال تعداد بازدید کنندگان خارجی قلعه فلک الافلاک 467 نفر بوده است که بسیار ناچیز است(مرکز آمار ایران،1384).
استان لرستان نیز مانند بسیاری از استان های زیبا و محروم کشورمان از کمبود امکانات و تاسیسات گردشگری و تفریحی رنج می برد،به طوری که پیش‌بینی های کارشناسانه نشان می دهد در صورت تامین تاسیسات گردشگری در این استان،تبدیل شدن آن به یک قطب توریستی ملی و بین المللی،دور از دسترس نیست www.dehkadehonline.ir اما برنامه ریزی های زیادی برای جذب گردشگر لازم است که باید به ان توجه داشت.
- برنامه ریزی برای جذب توریسم در منطقه خرم آباد:
با توجه به اهمیت توریسم در ارز آوری و نیز از بین بردن بیکاری راهکارها و برنامه های زیر برای جذب گردشگردر لرستان و شهر خرم آباد، توصیه می شود
1: اولین اقدام و برنامه برای جذب گردشگر در منطقه باید ایجاد زیرساختهایی چون هتلها،کمپها،و سایر زیرساختهای لازم در مناطق توریستی باشد،در حال حاضر تنها هشت هتل با ظرفیت 2050اتاق و 440 تخت که عمدتا هتل هایی به دور از استانداردهای مطلوب هستند، در استان فعالیت دارند که اکثرا به دلیل عدم رعایت استانداردها ی کمی و کیفی در فصول مختلف سال خالی از مسافرند. علاوه بر این نزدیک به 110 واحد پذیرایی بین راهی در امر پذیرایی از گردشگران و مسافران ورودی به استان فعالیت می کنند که برخی از آنها مجوز فعالیت ندارند و به صورت غیر مجاز کار می کنند (همان منبع)
2:یکی از عوامل عدم پیشرفت توریسم در منطقه را در واقع باید عدم تبلیغات مناسب دانست،بصورتی که بسیاری از جاذبه ها ی خرم اباد حتی برای خود ایرانی ها ناشناخته است ،و واضح است که برای جذب گردشگر خارجی هیچگونه تبلیغی صورت نگرفته است،یا اگر تبلیغی برای کشورهای خارجی بوده ،تبلیغات مربوط به چند شهر بزرگ ایران بوده است.
3:بسیاری از جاذبه های گردشگری منطقه خرم آباد از راه دسترسی مناسب برخوردار نیستند ،که باید در جهت ازط بین بر دن این مشگل نیز کوشید
4:برای جذب گردشگر خارجی ،حتما کشور باید مجهز به سیستم های پولی و بانکی پیشرفته و الکترونیکی باشد 5:در شهر خرم آباد فرصتهای بزرگ سرمایه گذاری در بخش توریسم وجود دارد ، که دولت باید در این مورد تصحیلات لازم را برای سرمایه گذار فراهم کند و مانع بر سر راه سرمایه گذار نگذارد
6:از نظر اجتماعی نیز دولت باید آگاهی های لازم را به مردم ساکن در مناطق توریستی بدهد و در تمام برنامه ریزی ها مردم بومی باید نقش تصمیم گیرنده را داشته باشند.
7:ایجاد پارک، مناطق استراحتگاهی،دیدنی؛گذران اوقات فراغت ،سینما و یا کتابخانه در شهر خرم اباد ،جدا از اینکه برای جذب گردشگر لازم است ، برای خود مردم شهر نیز لازم است
8:به حریم بسیاری از جاذبه های تاریخی در شهر خرم آباد تجاوز شده است ، جاذبه هایی چون قلعه فلک الا فلاک که توسط پادگان های نظامی محصور شده است؛ویا پل شاپوری خرم آباد که در سالهای اخیر قسمتی از حریم آن مو رد ساختمان سازی قرار گرفته است.حریم اینگونه بنا ها باید آزاد و به کاربری توریستی و مرتبط اختصاص یابد. سلیمان میرزاپور دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری
-
منابع :
:سهرابی، محمد، لرستان و قوم کاسیت، انتشارات افلاک،خرم آباد13671
2:سهرابی محمد شهر و شهرنشینی در ایران انتشارات شاپور خواست خرم آباد1386
3: فرزین و غضنفری،لرستان در گذر تاریخ انتشارات میراث فرهنگی کشور جاپ دوم 1386
4:طرح جامع شهر خرم آّباد، سال1372
5: مرکز آمار ایران آمارنامه نفوس و مسکن شهر خرم آباد (سالهای مختلف).
6: مرکز آمارایران ،سالنامه هواشناسی سالهای مختلف در مورد شهر خرم آباد.
7:مسکن و شهرسازی لرستان طرح ساماندهی بافت قدیم خرم آباد جلد 3 مهندسین مشاورفرنهاد سال 1384
8:آموزش و پرورش استان لرستان،جغرافیای استان لرستان، سال 1381.
9:سلیمان میرزاپور،پایان نامه کارشناسی دانشگاه مشهد سال1384
10:سلیمان میرزاپور،اولین همایش موانع و راهکارهای توریسم در لرستان،سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری لرستان سال 1385
11:محمدعزیزی اولین همایش موانع و راهکارهای توریسم در لرستان،سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری لرستان سال
1385
12:دکتر مهرداد ترابی نژاد، اولین همایش موانع و راهکارهای توریسم در لرستان،سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری لرستان سال 1385
13:لوح فشرده چند رسانه ای سیمای گردشگری خرم آباد،میراث فرهنگی ،صنایع دستی وگردشگری لرستان
14:سایت اینترنتی میراث فرهنگی ،صنایع دستی وگردشگری ایران
15:سازمان جهاد کشاورزی لرستان،اطلاعات مربوط به جنگلها و مراتع استان،سایت اینترنتی
www.dehkadehonline.ir16
17: hapra narang and reuters ward(mproved governance and suftainable urban development stregic planning holds the key European journal spatial development issn 1650-9544 april2006)
